ଵୈଦେଶିକ ଦୋକାନ ଶବ୍ଦ ଓ ଏହାର ଦେଶୀୟ ତଥା ଶାସ୍ତ୍ରୀୟ ଓଡ଼ିଆ ପ୍ରତିଶବ୍ଦ

ଅନେକେ କହିବେ ଆରବୀ ଭାଷାର دُكَّان ଶବ୍ଦଟି ଭାରତରେ ଆସି ଦୁକାନ ଓ ଦୋକାନ ହୋଇଅଛି । କିନ୍ତୁ ପ୍ରକୃତରେ ପ୍ରାଚୀନ Aramaic ଭାଷାର דּוּכָּנָא (dukkānā, “dais/ମଞ୍ଚ”) ଶବ୍ଦଟି ଆରବୀରେ ଯାଇ ଦୁକାନ ହୋଇଥିଲା । ପୁଣି ଏହା ମୂଳତଃ Aramaic ଶବ୍ଦ ନୁହେଁ ଵରଂ Akkadian ଭାଷାର ମଞ୍ଚ, ବେଞ୍ଚ; କୋଠରୀ, ଶୋଇବା ଘର, ଘରୋଇ ଚେମ୍ବର ଓ ଵସାଘର ଅର୍ଥଜ 𒆠𒍇 (/⁠takkannu, dakkannu, dukkannu) 

ଶବ୍ଦଟି ଯାଇ Aramaicରେ דּוּכָּנָא(dukkānā) ହୋଇଥିଲା ‌। ତେବେ ଏସମସ୍ତ ଶବ୍ଦର ମୂଳ ଇରାକ ଦେଶର ପ୍ରାଚୀନ ଭାଷା Sumerianର ଏକ ଶବ୍ଦ 𒆠𒍇 (daggan) ଅଟେ ଯାହା ଅତି ପ୍ରାଚୀନ କାଳର ମଧ୍ୟ ପ୍ରାଚ୍ୟରେ "କୋଠରୀ, ଦ୍ୱାର କିମ୍ବା ଏହାର ଫ୍ରେମ୍, କାନ୍ଥରେ ଏକ ସ୍ଥାନ" ଅର୍ଥରେ ଵ୍ୟଵହୃତ ହେଉଥିଲା । ମୋଟ ଉପରେ କହିଵାକୁ ଗଲେ ଦୋକାନ ଶବ୍ଦଟି ମୂଳତଃ ଇରାକ ଦେଶର ଶବ୍ଦ ଏଵଂ ପରେ ମଧ୍ୟପ୍ରାଚ୍ୟରେ ଅର୍ଥ ପରିଵର୍ତ୍ତନ ସହିତ ସର୍ଵତ୍ର ପ୍ରଚଳିତ ହେଵାପରେ ଭାରତରେ ଚଳୁଅଛି ‌। 

ସେ ଯାହାହେଉ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାରେ ବି ଦୋକାନ ଅର୍ଥରେ ଗୋଟେ ଦେଶୀୟ ଶବ୍ଦ ଚଳୁଥିଲା ବୋଲି ପୂର୍ଣ୍ଣଚନ୍ଦ୍ର ଭାଷାକୋଷରୁ ଜଣାଯାଏ ଏଵଂ ସେହି ଶବ୍ଦଟି #କାଣ୍ଡି ଅଟେ । ମାତ୍ର ଗ୍ରାମାଞ୍ଚଳର ଦୋକାନଗୁଡି଼କୁ ହିଁ ପ୍ରାଚୀନ ଓଡ଼ିଆମାନେ କାଣ୍ଡି କହୁଥିଲେ । ଏ ଦେଶରେ ଲୋକେ ଦୋକାନକୁ 'ପସରା' ବି କହୁଥିଲେ ତେଣୁ କଵିସୂର୍ଯ୍ୟ ଲେଖିଲେ "ବସିଛି ଦୁଃଖ ପାସୋରା ବାଢ଼ି ବିରସ ପସରା" (କଵିସୂର୍ଯ୍ୟ, ରତ୍ନାକର ଚମ୍ପୂ ବ. ଗୀତ) । ତେବେ ଏହି ଶବ୍ଦ ସହିତ ସମୋଦ୍ଧୃତ ସଂସ୍କୃତ ଭାଷାର ପ୍ରସର ଓ ପ୍ରସାର ଶବ୍ଦ ମଧ୍ୟ ଦୋକାନ ଅର୍ଥରେ ପ୍ରୟୋଗ ହେଉଥିଲା । 

ମଦ ଦୋକାନକୁ ଓଡ଼ିଶାରେ ମଦଖଟି ଓ ମଦଭାଟି କହୁଥିଲେ। ତାଡ଼ି ଦୋକାନକୁ ତାଡ଼ିଖଟି କହୁଥିଲେ । କଂସାରୀ ଦୋକାନକୁ କୁପ୍ୟଶାଳା କୁହାଯାଉଥିଲା। କୁମ୍ଭାର ଦୋକାନକୁ କୁମ୍ଭଶାଳା କହୁଥିଲେ । ଭଣ୍ଡାରୀ ଦୋକାନକୁ ଖରକୁଟୀ ଓ ନାପିତଶାଳା କୁହାଯାଉଥିଲା । ଵସ୍ତ୍ରାଳୟକୁ ତନ୍ତୁଶାଳା କହୁଥିଲେ । ଅନେକ ଦୋକାନ ଥିଵା ଗଳିକୁ ପଟି ଓ ହାଟ କହୁଥିଲେ । 

ଆପଣ,ଵିପଣି,ପାଣି,ଵିଥିକା,କୁଟି,ଆଵାରି,ଵିପଣପାଣି,ଆସନୀ,ଆଵରିକା,ଵିପଣ,ପଣ୍ୟ ଓ ସାଧୃତ ଭଳି ଅନେକ ଶାସ୍ତ୍ରୀୟ ଭାରତୀୟ ଶବ୍ଦ ମଧ୍ୟ ଦୋକାନ ଅର୍ଥରେ ଏ ଦେଶର ପୁରାଣ ଶାସ୍ତ୍ରରେ ତଥା ପଣ୍ଡିତମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ କଥୋପକଥନ ସମୟରେ ଚଳୁଥିଲା । 

ତେବେ କ'ଣ ହେଲା କେଜାଣି ଇରାକର ଦୋକାନ ଶବ୍ଦଟି ସାରା ଭାରତରେ ଚାରିଆଡ଼େ ମାଡ଼ିଗଲା ।

ଏକ ମୌଳିକ ଓ ପ୍ରାଚୀନ ଓଡ଼ିଆ ଶବ୍ଦ: ଆଈଆଈ

ଜାପାନରେ କୋଡ଼ିଏ ହଜାର ପାଖାପାଖି Ainu ଜନଜାତିର ଲୋକେ ଥିଲେ ବି ସେମାନଙ୍କର ମୂଳ Ainu ଭାଷାରେ ମାତ୍ର ପାଞ୍ଚ ଦଶଜଣ ଲୋକ କଥାଭାଷା ହୋଇପାରୁଛନ୍ତି । ମରିଵାକୁ ବସିଥିଵା ଏହି Ainu ଭାଷାରେアイアイ (ayay) ବୋଲି ଗୋଟିଏ ଶବ୍ଦ ଅଛି ଯାହାର ଅର୍ଥ baby ଵା ଛୁଆ । ହଁ ! ଜାପାନରେ 

ରହୁଥିଵା ଆଇନୁ ଜନଜାତିର ଛୁଆମାନେ ଆଜି ନିଜ ଜାତିର ଭାଷାକୁ ଛାଡ଼ି ଦେଲେଣି ତେଣୁ

ଏ ଶବ୍ଦଟି ବି ଦିନେ ତାଙ୍କ ଭାଷା ଭଳି ଲୋପ ପାଇଯିଵ । 

ଜାପାନରୁ ଟିକିଏ ପଛକୁ ଆସିଲେ ଭିଏତନାମ ବୋଲି ଏକ ଦେଶ ପଡ଼େ । ଏ ଦେଶରେ ଆଷ୍ଟ୍ରୋଏସିଆଟିକ୍ ଭାଷାପରିଵାରର Vietnamese ଭାଷା ବୋଲାଯାଏ । ଭିଏତନାମୀରେ ଲେଖିଲାବେଳେ ସ୍ଥାନୀୟ ସାହିତ୍ୟିକମାନେ ai ai ବୋଲି ଶବ୍ଦଟିଏ ଵ୍ୟଵହାର କରନ୍ତି ଯାହାର ଅର୍ଥ everyone, everybody ଵା ସର୍ଵେ ଓ ସମସ୍ତେ ।

ସେଠାରୁ ଆଉ ଖଣ୍ଡେ ଦୂର ପଛକୁ କିନ୍ତୁ ତଳଆଡ଼କୁ ଫେରିଲେ ମାଡାଗାସ୍କର ବୋଲି ଗୋଟିଏ ବଡ଼ ଦ୍ଵୀପ ଆଫ୍ରିକାର ପୂର୍ଵରେ ଥିଵାର ଦେଖାଯାଏ । ଏ ଦ୍ଵୀପ ଏକଦା ଭାରତ ସହିତ ସଂଯୁକ୍ତ ଥିଵା ଵୈଜ୍ଞାନିକମାନେ କୁହନ୍ତି । ତେବେ ଭାରତଠାରୁ ଵିଚ୍ଛିନ୍ନ ହେଲାପରେ ଲକ୍ଷ ଲକ୍ଷ ଵର୍ଷ ଧରି କୌଣସି ମୂଳ ଭୂଖଣ୍ଡ ସହିତ ସଂଯୁକ୍ତ ନଥିଵା ଯୋଗୁଁ ମାଡାଗାସ୍କରରେ ଵିଭିନ୍ନ ଜାତିର ଵିଚିତ୍ର ପ୍ରାଣୀ ଓ ଉଦ୍ଭିଦ ଜାତ ହୋଇଛନ୍ତି । ଏହି ମାଡାଗାସ୍କର ଦ୍ଵୀପରେ ମୂଷା ଭଳି ଦେଖାଯାଉଥିଵା ଲେମୁର ଜାତୀୟ ଜୀଵ Daubentonia madagascariensisକୁ 

ai ai ଵା aye-aye କୁହାଯାଏ । 

ଫ୍ରେଞ୍ଚ୍ ଓ ଇଂରାଜୀ ଭାଷାରେ 

aye aye, sir କୁହନ୍ତି ‌ । ସାଧାରଣତଃ ଆଗେ ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ବୋଇତିଆଳମାନେ ଏହାର ଵ୍ୟଵହାର କରୁଥିଲେ । ଏହି aye aye, sir ! ପଦ'ର ଆକ୍ଷରିକ ଅର୍ଥ "I understand the command and hasten to comply with the order." ଅଟେ । 

ତେବେ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାରେ ବି ଆଈଆଈ(Āīāī) ବୋଲି ଗୋଟିଏ ଧ୍ୱନ୍ୟାତ୍ମକ ଦେଶୀୟ ଅଵ୍ୟୟ ଥିଵା ହୁଏତ ଅନେକ ଓଡ଼ିଆଙ୍କୁ ଜଣା ନଥିଵ। 

ଏ ଦେଶର ଵୀରମାନେ ଯୁଦ୍ଧକାଳୀନ ନୃତ୍ୟ ସମୟରେ ଆଗେ 'ଆଈଆଈ' ଚିତ୍କାର କରୁଥିଲେ ବୋଲି ପୂର୍ଣ୍ଣଚନ୍ଦ୍ର ଭାଷାକୋଷରୁ ଜଣାଯାଏ । 

ଗଞ୍ଜାମ ଜିଲ୍ଲାର ପ୍ରାଚୀନ କଵି କୃଷ୍ଣ ସିଂହଙ୍କ କୃଷ୍ଣ ମହାଭାରତର କର୍ଣ୍ଣପର୍ଵରେ ଏହି ଆଈଆଈ ଶବ୍ଦର ଏମନ୍ତ ପ୍ରୟୋଗ ରହିଛି...

“ଭୂତ ପ୍ରେତ ପିଶାଚ ରକ୍ତ ମାଂସ ଖାଇ, ନାଚିଲେ ରଣଦାଣ୍ଡେ ବୋଲି ଆଈଆଈ।” 

ପ୍ରକୃତରେ ଏହି ଆଈଆଈ ଚିତ୍କାରଟି ଏକ ଜାତୀୟ ସିଂହନାଦ ଵା war cry ଥିଲା । ଓଡ଼ିଆ ଛଡ଼ା ଭାରତର ଅନ୍ୟ କୋୖଣସି ବଡ଼ ସାନ ଭାଷାରେ ଏହି ଆଈଆଈ ଶବ୍ଦ ଥିଵାର ଜଣାଯାଏ ନାହିଁ ତେଣୁ ନିଃସନ୍ଦେହ ଏହା ଏକ ମୌଳିକ ଓଡ଼ିଆ ଶବ୍ଦ ଅଟେ । ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ କାଳରେ ଯୁଦ୍ଧ କ୍ଷେତ୍ରରେ ହିଁ ଏହି 'ଆଈଆଈ' ଶବ୍ଦର ପ୍ରୟୋଗ ଥିଵାରୁ ଏ ଶବ୍ଦ ଦୈନନ୍ଦିନ ଜୀଵନରେ ସେତେ ଆଵଶ୍ୟକ ହୋଇନଥାଏ ଅତଏଵ୍ ଏହା ଜଣାଶୁଣା ଓଡ଼ିଆ ଶବ୍ଦ ନୁହେଁ । ତେବେ ଏକ ମୌଳିକ ତଥା ପ୍ରାଚୀନ ଓଡ଼ିଆ ଶବ୍ଦ ଭାବେ ଆଈଆଈ ଶବ୍ଦର ଯେଉଁ ମର୍ଯ୍ୟାଦା ରହିଛି ତାହା ପ୍ରାଚୀନ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟ ବଞ୍ଚି ରହିଥିଵା ଯାଏଁ ଯଥାଵତ୍ ରହିଥିଵ । 

 

ଶାଳାଵୃକ ଶବ୍ଦର ମର୍କଟ ଵା ଵାନର ଅର୍ଥଟି ଠିକ୍ ନା ଭୁଲ୍ ?

ପୂର୍ଣ୍ଣଚନ୍ଦ୍ର ଭାଷାକୋଷ, ସଂସ୍କୃତ କଳ୍ପଦ୍ରୁମ ଇତ୍ୟାଦିରେ ଶାଳାମୃଗ ଓ ଶାଳାଵୃକ ଶବ୍ଦର ଗୋଟିଏ ଅର୍ଥ 

ମର୍କଟ ଵା ଵାନର ଲେଖାଅଛି । ନିକଟରେ ଦୁଇ ପକ୍ଷଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ 'ଶାଳାଵୃକ' ଶବ୍ଦର ମର୍କଟ ଵା ଵାନର ଅର୍ଥକୁ ନେଇ ଦୁଇପକ୍ଷଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଘମାଘୋଟ ତର୍କ ଵିତର୍କ ହୋଇଗଲା । ଗୋଟିଏ ପକ୍ଷ ଏହି ଶାଳାଵୃକ ଶବ୍ଦଟି ଠିକ୍ କହୁଥିଵାବେଳେ ଆଉ ଗୋଟିଏ ପକ୍ଷ ଏହା ଵ୍ୟୁତ୍ପତ୍ତି ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଏକ ଭୁଲ୍ ଶବ୍ଦ ବୋଲି ମତ ଦେଇ ନିଜ ମତରେ ଅଟଳ ରହିଲା । ତେବେ ଏହି ଵିତର୍କର ସମାଧାନ କରିଵାକୁ ହେଲେ ପ୍ରଥମେ ଵୃକ ଓ ଶାଳା ଶବ୍ଦକୁ ଜାଣିଵାକୁ ହେଵ । ଵ୍ୟୁତ୍ପତ୍ତି ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଦେଖିଲେ 

'ଵୃକ' ଏକ ଅତି ପ୍ରାଚୀନ ଭାରୋପୀୟ ଶବ୍ଦ ବୋଲି ସହଜେ ଗୃହୀତ ହୋଇସାରିଛି । ପ୍ରାଚୀନ ୟୁରେସିଆରେ ଏ ଶବ୍ଦର ମୂଳ ରୂପ wĺ̥kʷos ଥିଵା ଆଧୁନିକ ଭାଷାଵିଦମାନେ ଵିଭିନ୍ନ ଭାରୋପୀୟ ଭାଷାଗୁଡ଼ିକର ଅନୁଶୀଳନ ପରେ ଅନୁମାନ କରିଅଛନ୍ତି । ଏହାର ଅନ୍ୟତମ ଆନୁମାନିକ ରୂପ *lúkʷos ମଧ୍ୟ ଆଧୁନିକ ଭାଷାଵିଦମାନଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ଗୃହୀତ ହୋଇଛି । wĺ̥kʷos ଓ *lúkʷosର ମୂଳ ଅର୍ଥ 'ଶୃଗାଳ' ଥିଲା ବୋଲି ଆଧୁନିକ ଭାଷାଵିଦମାନଙ୍କ ମତ । ପରେ ଵିଭିନ୍ନ ଭାଷାରେ ମୂଳ ଭାରୋପୀୟ ଶବ୍ଦ wĺ̥kʷos ଓ *lúkʷos ଶବ୍ଦରୁ ନାନା ଶବ୍ଦ ଵିଭିନ୍ନ ଅର୍ଥରେ ପ୍ରୟୋଗ କରାଯାଇଛି । ଋକଵେଦରେ ଵୃକ ଶବ୍ଦଟି ଵିଶେଷତଃ ଶୃଗାଳ ଅର୍ଥରେ ପ୍ରୟୋଗ କରାଯାଇଛି । ପରଵର୍ତ୍ତୀ କାଳର ସଂସ୍କୃତ ତଥା ଦେଶୀୟ ସାହିତ୍ୟରେ 'ଵୃକ' ଶବ୍ଦ ଏହାର ସଂସ୍କୃତ ନିରୁକ୍ତି ଆଧାରରେ ନାନା ଅର୍ଥରେ ପ୍ରୟୋଗ କରାଗଲା । 

ପୂର୍ଣ୍ଣଚନ୍ଦ୍ର ଭାଷାକୋଷରେ ସଂସ୍କୃତ ଵୃକ ଶବ୍ଦର ଦୁଇଗୋଟି ନିରୁକ୍ତି ମଧ୍ୟରେ ଗୋଟିଏ ହେଲା ଵୃକ୍ ଧାତୁ ଓ ଅନ୍ୟଟି ଵୃ ଧାତୁ । ଵୃକ୍ ଧାତୁରୁ ଗ୍ରହଣ କରିଵା,ନେଵା, ଅକ୍ତିଆର କରିଵା ଓ ବଳପୂର୍ଵକ ଛଡ଼ାଇ ନେଵା ଅର୍ଥରେ ଶବ୍ଦ ନିଷ୍ପନ୍ନ ହୋଇଥାଏ । ସେହିପରି ଵୃ ଧାତୁରୁ ଆଵରଣ କରିଵା,ବାଛିଵା, ପସନ୍ଦ କରିଵା,ପ୍ରାର୍ଥନା କରିଵା,ପୋଷଣ କରିଵା ଓ ସମର୍ଥନ କରିଵା ଅର୍ଥରେ ଶବ୍ଦ ନିଷ୍ପନ୍ନ ହୁଏ । କେତେକ ପାରମ୍ପରିକ ଭାଷାଵିଦମାନେ କୁହନ୍ତି ଯେ ଵୃକ୍ ଧାତୁର ମୂଳ ଅର୍ଥ ଥିଲା କନ୍ଦାଇଵା,ଦୁଃଖ ଦେଵା,କଷ୍ଟ ଦେଵା ପୁଣି ସେମାନେ ଵୃକ୍ ଧାତୁର ମୂଳ ପ୍ରାଚୀନ ରୂପ ଵ୍ରଶ୍ଚ୍ ଧାତୁ ବୋଲି ମଧ୍ୟ ଦେଇଥିଵା କଥା ଇଂରାଜୀ ୱିକ୍ସନରୀରୁ ଜଣାଯାଏ । ଵ୍ରଶ୍ଚ୍ ଧାତୁର ପ୍ରାଚୀନ ଅର୍ଥ ଥିଲା 

ଭାଙ୍ଗିଵା,କାଟିଵା,ଗଛକୁ କାଟି ଵା ଭାଙ୍ଗି ପକାଇ ଦେଵା ଇତ୍ୟାଦି । 

 

ତେଣୁ ଵୈଦିକ ଭାଷାରେ ପ୍ରଥମେ ଦୁଃଖ ଦେଉଥିଵା ଜୀଵ 'ଶୃଗାଳ' ଅର୍ଥରେ ଵୃକ ଶବ୍ଦଟି ଵ୍ୟଵହାର ହେଲାପରେ ପରଵର୍ତ୍ତୀ କାଳର ସଂସ୍କୃତ ଭାଷାରେ ଵୃକ ଶବ୍ଦଟି 

ହେଟା,ଲେଙ୍କଡ଼ା ବାଘ, ଗଧିଆ, କ୍ଷତ୍ରିୟ,ଵାୟସ ଵା କୁଆ,ଜଠରାନଳ,ଗନ୍ଧଵିରିଜା,ବଳିଆକୁକୁର,ଵଜ୍ର ଓ ଚୋର ଆଦି ଅର୍ଥରେ ଵ୍ୟଵହାର ହେଵାକୁ ଲାଗିଲା । 

ସେହିପରି ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଭାରୋପୀୟ ଭାଷାଗୁଡ଼ିକରେ ମଧ୍ୟ ମୂଳ ଭାରୋପୀୟ ଶବ୍ଦ wĺ̥kʷos ଓ *lúkʷosରୁ ପରେ ଅନେକ ଭାଷାରେ ନୂତନ ଶବ୍ଦ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛି ଏଵଂ ଶୃଗାଳ ତଥା ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଅର୍ଥରେ ପ୍ରୟୋଗ କରାଯାଇଛି । ଇରାନର ପ୍ରାଚୀନ ଆଵେସ୍ତାନୀ ଭାଷାରେ 𐬬𐬆𐬵𐬭𐬐𐬀⁩ (vəhrka) ଶବ୍ଦ ସୃଷ୍ଟି ହେଲା ଏଵଂ ଶୃଗାଳ ଅର୍ଥରେ ଵ୍ୟଵହୃତ ହୋଇ ପରଵର୍ତ୍ତୀ କାଳରେ ପାର୍ସୀ ଭାଷାରେ گرگ⁩ (gorg) ହୋଇଅଛି । ପ୍ରାକ୍ ଆଲବାନିଆ ଭାଷାରେ ସେହି ମୂଳ ଶବ୍ଦରୁ *ulka ଶବ୍ଦ ଶୃଗାଳ ଅର୍ଥରେ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇ ଆଜି ଆଧୁନିକ ଆଲବେନିଆ ଭାଷାରେ ujk ଓ ulk ରୂପେ ମୂଳ ଅର୍ଥ ଘେନି ପ୍ରଚଳିତ । ସେଇ ମୂଳ ଭାରୋପୀୟ ଶବ୍ଦରୁ ଅନ୍ୟ ଏକ ଦିଗରେ ପ୍ରାକ୍ ଆନାତୋଲୀୟ ଭାରୋପୀୟ ଭାଷା ହିଟାଇଟ୍ସରେ 𒉿𒀠𒆪𒉿𒀸 (wa-al-ku-wa-aš) ଶବ୍ଦ ନକାରାତ୍ମକ ଶକ୍ତି ତଥା Luwian ଭାଷାରେ 𔑪, 𒌨𒈤 (walwa/i) ଶବ୍ଦ ସିଂହ ଅର୍ଥରେ ଵ୍ୟଵହୃତ ହେଲା । ଏହି ଭାଷାଶାଖାର ଲିଡିଆନ୍ ଭାଷାରେ ମଧ୍ୟ 𐤥𐤠𐤩𐤥𐤤⁩ (walwe) ଶବ୍ଦ ସିଂହ ଅର୍ଥରେ ଚଳୁଥିଵା ଜଣାଯାଏ । ଭାରୋପୀୟ ଭାଷା ପରିଵାରର ପ୍ରାକ୍ ବାଲ୍ଟୋ ସାଲ୍ବିକ୍ ଭାଷାଶାଖାରେ ମୂଳ ଭାରୋପୀୟ ଶବ୍ଦ wĺ̥kʷosଟି *wilkás ହୋଇ ପରେ ଆଧୁନିକ ଲିଥୁଆନିଆରେ vil̃kas ହୋଇଛି ଏଵଂ ମୂଳ ଶୃଗାଳ ଅର୍ଥରେ ପ୍ରୟୋଗ କରାଯାଉଛି । ଅଉ ଏକ ଦିଗରେ ଭାରୋପୀୟ ଭାଷା ଶାଖା ପ୍ରାକ୍ କେଲଟିକ୍ ଭାଷାରେ ଶୃଗାଳ ଅର୍ଥଜ wĺ̥kʷos ଶବ୍ଦ *ulkos ହେଲା ଏଵଂ ମନ୍ଦ, ଦୁଷ୍ଟ ଅର୍ଥରେ ଵ୍ୟଵହାର କରାଗଲା ଫଳତଃ ଆଜି ଆଧୁନିକ କେଲଟିକ୍ ଭାଷା ଆଇରିଶରେ ଏହି ଶବ୍ଦଟି olc ତଥା Manx ଭାଷାରେ olk ହୋଇ ମନ୍ଦ,ଦୁଷ୍ଟ ଓ ଠକ ଆଦି ଅର୍ଥରେ ଵ୍ୟଵହୃତ ହେଉଅଛି । ଶୃଗାଳର ମନ୍ଦଗୁଣ ଆଧାରରେ ମୂଳ ଶବ୍ଦରୁ ଏଭଳି ଅର୍ଥ ଘେନି ଏ ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛି ବୋଲି ଏଠାରେ ବୁଝିଵାକୁ ହେଵ । ପୁନଶ୍ଚ ଅନ୍ୟତମ ଲୋକପ୍ରିୟ ଭାରୋପୀୟ ଭାଷା ଶାଖା ଜର୍ମାନିକରେ ଶୃଗାଳ ଅର୍ଥଜ ପ୍ରାକ୍ ଭାରୋପୀୟ ମୂଳ ଶବ୍ଦ *wĺ̥kʷos କ୍ରମେ *wúlkʷos ହେଲା ଏଵଂ କାଳାନ୍ତରରେ ଏହି ଶବ୍ଦରୁ ଜର୍ମାନିକ୍ ଭାଷା ଇଂରାଜୀରେ wolf ତଥା ସ୍ବେଡିଶ୍ ଓ ଡାନିଶ୍ ଭାଷାରେ ulv ହୋଇଅଛି । ଭାରୋପୀୟ ଭାଷାପରିଵାରର ପୁରାତନ ଭାଷାଶାଖା ମଧ୍ୟରେ ଅନ୍ୟତମ ହେଲେନିକ୍ ଭାଷାଶାଖାର ଗ୍ରୀକ୍ ଭାଷା ସହିତ ଅନେକେ ପରିଚିତ ଥିବେ । ଶୃଗାଳ ଅର୍ଥଜ ମୂଳ ଭାରୋପୀୟ *wĺ̥kʷos ଶବ୍ଦଟି ହେଲେନିକ୍ ଭାଷା ଶାଖାରେ ଯାଇ ସାମାନ୍ୟ ପରିଵର୍ତ୍ତିତ ହୋଇ *lúkos ରୂପେ ଚଳିଵାକୁ ଲାଗିଲା ଯାହା ପରେ ଗ୍ରୀକ୍ ଭାଷାରେ λύκος (lúkos) ଓ λύκος (lýkos) ହୋଇଅଛି । ଗ୍ରୀସ୍ ଦେଶର ପଡ଼ିଶାରେ ପ୍ରାକ୍ ଇଟାଲିକ୍ ଭାରୋପୀୟ ଭାଷା ଶାଖାର ରୋମାନ୍ ଭାଷା ବୋଲାଯାଏ । ପ୍ରାଚୀନ କାଳରେ ଶୃଗାଳ ଅର୍ଥରେ ପ୍ରୟୋଗ କରାଯାଉଥିଵା ମୂଳ ଭାରୋପୀୟ ଶବ୍ଦ *wĺ̥kʷos ରୋମରେ ଯାଇ ପ୍ରାକ୍ ଇଟାଲିକ୍ ଭାଷାରେ *lukʷos ହୋଇ ପରେ ଲାଟିନ ଭାଷାରେ lupus ହୋଇଛି ପୁଣି ଶୃଗାଳମାନଙ୍କର ଵୈଜ୍ଞାନିକ ନାମ ଭାବରେ ଏହି lupus ଶବ୍ଦ ଇଂରାଜୀ ଆଦି ଭାଷାରେ ମଧ୍ୟ ପ୍ରୟୋଗ କରାଯାଉଛି । ଭାରୋପୀୟ ଭାଷାପରିଵାରର ସବୁଠାରୁ ବଡ଼ ଭାଷାଶାଖା ଭାରୋଇରାନୀୟ ଭାଷାଶାଖାରେ ସେହିପରି ଶୃଗାଳ ଅର୍ଥଜ ମୂଳ ଭାରୋପୀୟ ଶବ୍ଦ wĺ̥kʷosଟି ପ୍ରଥମେ *wŕ̥kas ହେଲା ଏଵଂ ପରେ ଏହି ଶବ୍ଦଟି ସଂସ୍କୃତ ଭାଷାରେ ଵୃକ ହୋଇଛି, ପାକିସ୍ତାନର ଗିଲଗିଟ୍ ବଲ୍ଟିସ୍ଥାନର ଦାର୍ଦିକ ଭାଷା shinaରେ उरुक ହୋଇଛି, ଉତ୍ତର ପୂର୍ଵ ଭାରତର ଭାରୋପୀୟ ଭାଷା ଚକମାରେ 𑄤𑄇𑄴 (wāk) ହୋଇଛି,ସିନ୍ଧୀ ଭାଷା କଚ୍ଛୀରେ વરુ (vəru) ହୋଇଛି,ପାଲିରେ ଵକ(vəkə ; ବଗ ପାଇଁ ବକ) ଓ ପ୍ରାକୃତରେ ଵୟ(vəyə) ହୋଇଅଛି । 

ଵ୍ୟୁତ୍ପତ୍ତି ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଵିଚାର କଲେ ଵୃକ ଶବ୍ଦର ମୂଳ ଅର୍ଥ ଥିଲା ଶୃଗାଳ କିନ୍ତୁ ସଂସ୍କୃତ ଭାଷାରେ ନିରୁକ୍ତଶାସ୍ତ୍ର ଆଧାରରେ ଶବ୍ଦ ନିଷ୍ପନ୍ନ ପରମ୍ପରା ବହୁ ପ୍ରାଚୀନ । ସାରା ପୃଥିଵୀର ଭାରୋପୀୟ ଭାଷାଗୁଡ଼ିକରେ ମୂଳ ଭାରୋପୀୟ ଶବ୍ଦ wĺ̥kʷosଟିରୁ ଶୃଗାଳ ଅର୍ଥରେ ନାନା ରୂପରେ ଶବ୍ଦ ସୃଷ୍ଟି ହେଲା କିନ୍ତୁ ଶୃଗାଳ ଓ ସିଂ‌ହ(ହିଟାଇଟ୍ସ,ଲିଡିଆନ୍) ଆଦି ସୀମିତ ଅର୍ଥରେ ପ୍ରୟୋଗ କରାଗଲା । ତେବେ ଭାରତରେ ସଂସ୍କୃତ ଭାଷାରେ ଅତି ଉନ୍ନତମାନର ସାହିତ୍ୟ ସର୍ଜନା ହେଵା ଯୋଗୁଁ ଵୃକ ଭଳି ଅନେକ ପ୍ରାଚୀନ ଭାରୋପୀୟ ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକର ଭିନ୍ନ ଅର୍ଥରେ ମଧ୍ୟ ଵ୍ୟଵହାର ଚଳିଵାକୁ ଲାଗିଲା । ସଂସ୍କୃତ ଧାତୁ ପ୍ରତ୍ୟୟାଦି ପ୍ରୟୋଗ ପୂର୍ଵକ ନିରୁକ୍ତଶାସ୍ତ୍ର ପ୍ରଣୟନ ଯୋଗୁଁ ଏହା ସମ୍ଭଵ ହେଲା । ଅର୍ଥାତ୍ ଭାରତ ବାହାରେ ଭାରୋପୀୟ ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକର ଅର୍ଥ ସୀମିତ ଥିଲାବେଳେ ତାକୁ ସଂସ୍କୃତ ନିରୁକ୍ତି ଆଧାରରେ ଭାରତୀୟମାନେ ନାନା ଅର୍ଥରେ ପ୍ରୟୋଗ କରି ସାହିତ୍ୟ ସର୍ଜନା କରିଲେ । ଏଥିପାଇଁ ସଂସ୍କୃତ ହୋଇଗଲା ଶାସ୍ତ୍ରୀୟ ଭାଷା । ସଂସ୍କୃତ ଭାଷାର ଏହି ନିରୁକ୍ତଶାସ୍ତ୍ର ଆଧାରରେ ହିଁ ଆଜକୁ ଦୁଇଶହ ତିନିଶହ ଵର୍ଷ ତଳେ ଆଧୁନିକ ଭାଷାଵିଦମାନେ ଗୋଟିଏ ଭାଷାପରିଵାରର ଵିଭିନ୍ନ ଭାଷାରେ ପ୍ରଚଳିତ ସମୋଦ୍ଧୃତ ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକର ମୂଳ ପ୍ରାଚୀନ ରୂପ ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରିଵାରେ ସଫଳ ହେଉଛନ୍ତି ।

ତେଣୁ ସଂସ୍କୃତ ଭାଷାରେ ଵୃକ ଶବ୍ଦଟି ଵୃକ୍ ଧାତୁରୁ ନିଷ୍ପନ୍ନ ହୋଇଥିଵାରୁ ଵୃକ୍ ଧାତୁର ଗ୍ରହଣ କରିଵା,ନେଵା, ଅକ୍ତିଆର କରିଵା,ଦୁଃଖ ଦେଵା ଓ ବଳପୂର୍ଵକ ଛଡ଼ାଇ ନେଵା ଅର୍ଥ ଘେନି ପରେ ଵୃକ ଶବ୍ଦର ଅର୍ଥ ହୋଇଗଲା କ୍ଷତ୍ରିୟ,ଵାୟସ,ଜଠରାନଳ,ଵଜ୍ର ଓ ଚୋର । ଵାୟସ ଵା କାକ ଚୋରେଇ ନେଵା ଵା ଛଡ଼ାଇ ନେଵା ପାଇଁ ଜଣାଶୁଣା। ଚୋର ମଧ୍ୟ ଅନ୍ୟ କାହା ଘରୁ ଦରଵ ନେଇଯାଏ ଓ ଲୋକଙ୍କର ଅର୍ଥାଭାଵ ଘଟାଇ ଦୁଃଖ ଦେଇଥାଏ । କ୍ଷତ୍ରିୟମାନେ ଵିଭିନ୍ନ ସ୍ଥାନ ଉପରେ ଚଢ଼ାଉକରି ତାକୁ ଅକ୍ତିଆର କରନ୍ତି,ଛଡ଼ାଇ ନିଅନ୍ତି ଏଵଂ ଏହି କାର୍ଯ୍ୟକଲାବେଳେ ଅନେକଙ୍କୁ ଦୁଃଖ ଦିଅନ୍ତି । ଜଠରାନଳ ମଧ୍ୟ ଵ୍ୟକ୍ତିକୁ କଷ୍ଟ ଦେଇଥାଏ । ପୃଥିଵୀ ଉପରେ ଵଜ୍ର ପଡ଼ିଲେ ସେଥିରେ କୌଣସି ଵ୍ୟକ୍ତିର ମୃତ୍ୟୁ ଘଟେ ଫଳତଃ ଵଜ୍ର ଵ୍ୟକ୍ତିଙ୍କ ଜୀଵନ ଛଡ଼ାଇ ନେଇ ତାହାର ପରିଵାରଜନଙ୍କ ଦୁଃଖର କାରଣ ହୋଇଥାଏ । ଅତଃ ଭାରତୀୟ ପାରମ୍ପରିକ ନିରୁକ୍ତଶାସ୍ତ୍ର ଅନୁସାରେ ଵୃକର ଚୋର,ଵଜ୍ର,ଵାୟସ ଓ କ୍ଷତ୍ରିୟ ଆଦି ଅର୍ଥ ଆଦୌ ଭୁଲ୍ ନୁହେଁ । 

ଏବେ ଶାଳା ଶବ୍ଦର ଅର୍ଥକୁ ବି ଜାଣିନେଵା । ପୂର୍ଣ୍ଣଚନ୍ଦ୍ର ଭାଷାକୋଷ ଅନୁସାରେ ଶାଳା ଶବ୍ଦଟି ଆଳୟ ଵା ଗୃହ,ଗୃହୈକଦେଶ ଵା ଗୃହର ଅଂଶ(room),ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ କାର୍ଯ୍ୟରେ ଵା ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟରେ ଵ୍ୟଵହୃତ ଗୃହ,ଘରର ଶାହାଲା ଓ (ଗଛର)ବଡ଼ଡାଳ ଅର୍ଥରେ ପ୍ରୟୋଗ କରାଯାଇଥାଏ । 

ସଂସ୍କୃତ 'ଶାଳା' ଶବ୍ଦଟି ମଧ୍ୟ 'ଵୃକ' ଶବ୍ଦ ଭଳି ଏକ ପ୍ରାଚୀନ ଭାରୋପୀୟ ଶବ୍ଦ ଏଵଂ ଆଧୁନିକ ଭାଷାଵିଦମାନେ ଏହାର ମୂଳ ଭାରୋପୀୟ ଧାତୁରୂପ ḱel- (“ଆଵରଣ କରିଵା, ରକ୍ଷା କରିଵା”) ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରିଛନ୍ତି । ଏହି ମୂଳ ଭାରୋପୀୟ ଧାତୁଶବ୍ଦରୁ ଅନ୍ୟ ଏକ ଦିଗରେ ଲାଟିନ ଭାଷାରେ cella (“room”) ହୋଇଛି ପୁଣି ଇଂରାଜୀ ଭାଷାରେ ଯାଇ cell ରୂପେ ଚଳୁଅଛି ସେହିପରି ପ୍ରାଚୀନ ଇଂରାଜୀ ଭାଷାର heall ତଥା ଆଧୁନିକ ଇଂରାଜୀ ଶବ୍ଦ hall ମଧ୍ୟ ଜର୍ମାନିକ ଭାଷାଶାଖା ଦେଇ ଏହି ମୂଳ ଭାରୋପୀୟ ଧାତୁଶବ୍ଦରୁ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛି । 

ତେବେ ଭାରତର ପାରମ୍ପରିକ ଭାଷାଵିଦମାନେ ଶାଳା ଶବ୍ଦର ନିରୁକ୍ତିକୁ ନେଇ ନାନା ମତ ପୋଷଣ କରିଛନ୍ତି । 

ଭାଷାଵିଦ Macdonellଙ୍କ ଅନୁସାରେ ଶାଳା ଶବ୍ଦର ମୂଳ ଧାତୁରୂପ ହେଉଛି √śṛ ଧାତୁ । ଭାଷାଵିଦ Monier Williamଙ୍କ ଅନୁଯାୟୀ 

√ଶୃ(śṛ) ଧାତୁର ଅର୍ଥ ଦୁଃଖ ଦେଵା,କଷ୍ଟ ଦେଵା,ଆଘାତ ଦେଵା, ଓ ମାରିଵା ସେହିପରି 

√ସୃ(sṛ) ଧାତୁର ଅର୍ଥ ଯିଵା ,ଗତି କରିଵା । 

ଆପ୍ଟେ ଆଦି ଭାଷାଵିଦମାନେ ଶାଳା ଶବ୍ଦଟି ଶାଳ୍ ଧାତୁ(ଗମନ କରିଵା) ଓ ଅଚ୍ ପ୍ରତ୍ୟୟ ଯୁକ୍ତ ହୋଇ ସୃଷ୍ଟି କରାଯାଇଛି ବୋଲି ଲେଖିଛନ୍ତି । ପୂର୍ଣ୍ଣଚନ୍ଦ୍ର ଭାଷାକୋଷରେ ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଇଛି ଯେ ଶାଳ୍ ଧାତୁରୁ ଗମନ କରିଵା ଅର୍ଥରେ ଅ ଓ ଆ(ଅଚ୍) ଯୁକ୍ତ ହୋଇ ଶାଳା ଶବ୍ଦ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛି । ଅର୍ଥାତ୍ ଯେଉଁଠାକୁ ଵିଶ୍ରାମାର୍ଥେ ଗମନ କରାଯାଏ ତାହା ଶାଳା । 

କିନ୍ତୁ ସଂସ୍କୃତ କଳ୍ପଦ୍ରୁମରେ ଶାଳା ଶବ୍ଦର ନିରୁକ୍ତି ଲେଖାଅଛି "√ଶୋ + “ବାହୁଳକାତ୍ ଶ୍ଯତେରପି କାଳନ୍ ।" । √ଶୋ(śo) ଧାତୁରୁ ତୀକ୍ଷ୍ଣ କରିଵା,କ୍ଷୁଦ୍ର କରିଵା ଆଦି ଅର୍ଥରେ ଶବ୍ଦ ନିଷ୍ପନ୍ନ ହୋଇଥାଏ ।  

ଜଣେ ଵ୍ୟକ୍ତି,ପରିଵାର ଵା କୁଟୁମ୍ବକୁ ଗୋଟିଏ ଥାନରେ ବାନ୍ଧି ରଖିପାରେ ବୋଲି ବୋଧହୁଏ ଏଭଳି ଏକ ନିରୁକ୍ତି କେହି ଵିଚାର କରିଛନ୍ତି । 

ସେ ଯାହାହେଉ ଯଦି √ଶୃ ଧାତୁର ଅର୍ଥ ଦୁଃଖ ଦେଵା,କଷ୍ଟ ଦେଵା,ଆଘାତ ଦେଵା, ଓ ମାରିଵା;√ସୃ ଧାତୁର ଅର୍ଥ ଯିଵା ,ଗତି କରିଵା ଏଵଂ ଶାଳ୍ ଧାତୁର ଗମନ କରିଵା ଆଦି ଅର୍ଥକୁ ମହତ୍ତ୍ଵ ଦିଆଯାଇ ଵିଚାର କରାଯାଏ ତେବେ ଶାଳାଵୃକ ଶବ୍ଦଟି କେମିତି ନିରୁକ୍ତି ଦୃଷ୍ଟିରୁ ମର୍କଟ ଵା ଵାନର ହେଵ ତାହା ସ୍ପଷ୍ଟ ହୋଇଯିଵ । 

 

ଵୃକ ଶବ୍ଦର ଗୋଟିଏ ଅର୍ଥ ଚୋର ଏଵଂ ଆମେ ସମସ୍ତେ ଜାଣନ୍ତି ଵାନରମାନେ ଖାଦ୍ୟ ପାଇଁ ଘରୁ ବାଡ଼ିରୁ ଫଳମୂଳ ଓ ଖାଦ୍ୟ ଚୋରାଇଥାଆନ୍ତି । ଅର୍ଥାତ୍ ଵାନରମାନେ ପେଟପାଟଣା ପାଇଁ ଚୋରି କରିଵାକୁ ବି ପଛାଇ ନଥାନ୍ତି ‌। ସେହିପରି √ଵୃକ୍ ଧାତୁର ଅର୍ଥ ଦୁଃଖ ଦେଵା ତେଣୁ ଯେମିତି ଶୃଗାଳ ମନୁଷ୍ୟ ଘରେ ବାଡ଼ିରେ ପଶିଯାଇ ଛୋଟଛୁଆଠାରୁ ଆରମ୍ଭ କରି ଗୃହପାଳିତ ପଶୁମାନଙ୍କୁ ଚୋରାଇ ନେଇ ଦୁଃଖ ଦିଏ ଠିକ୍ ସେହିପରି ଵାନରମାନେ ମଧ୍ୟ ମନୁଷ୍ୟମାନଙ୍କ ପିଲାଙ୍କୁ ଘରୁ ଉଠାଇ ନେଵାର ଦେଖାଯାଏ, ବେଳେବେଳେ ଵାନରମାନେ ମନୁଷ୍ୟମାନଙ୍କ ଉପରେ ଆକ୍ରମଣ ମଧ୍ୟ କରିଥାନ୍ତି ଏଵଂ ଘର ଉପରେ ଡିଆଁ ଡେଇଁ କରି ଭଙ୍ଗାରୁଜା କରିଥାନ୍ତି । ଵାନରମାନେ ଗାଆଁ ନଗରରେ ପଶିଯାଇ ମନୁଷ୍ୟମାନଙ୍କ ଘର ବାଡ଼ିକୁ ନିଜ ଅକ୍ତିଆରକୁ ନେଇଯାଇ ଖଣ୍ଡପ୍ରଳୟ କରିପକାନ୍ତି । ଵାନରମାନେ ମନୁଷ୍ୟମାନଙ୍କ ଶାଳା(ଘର) ଭିତରକୁ ଓ ଶାଳା(ଘର) ଉପରେ ରହି ନାନା ଦୁଃଖ ଦିଅନ୍ତି ପୁଣି ଶାଳା(ଗଛର ବଡ଼ ଡାଳ) ଉପରେ ଵାସ କରନ୍ତି। ତେଣୁ ଵୃକ୍ ଧାତୁର ଅର୍ଥ ଘେନି ତଥା ଶାଳା ଶବ୍ଦର ବଡ଼ଡାଳ ଓ ଗୃହ ଆଦି ଅର୍ଥକୁ ଵିଚାର କରି ଦେଖିଲେ ନିରୁକ୍ତି ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଵାନରକୁ ଶାଳାଵୃକ କୁହାଯିଵାରେ କୌଣସି ଦୋଷ ନାହିଁ । 

ଶାଳାଵୃକ ଶବ୍ଦର କୁକ୍କୁର,ବିଡ଼ାଳ, ଶୃଗାଳ,ହରିଣ ,ଶାଳିଆପତନି ଓ କୋକିଶିଆଳି ଆଦି ଅର୍ଥକୁ ଏହି ଆଧାରରେ ଵିଚାର କରାଯାଇପାରେ । ଶାଳାରେ(ଘରେ) ରହୁଥିଵା ଵୃକ ହେଲା କୁକୁର ଯାହାର ଵୈଜ୍ଞାନିକ ନାମ Canis familiaris ଅଟେ । ଘରେ(ଶାଳାରେ) ପଶି ଖାଦ୍ୟ ଚୋରି କରୁଥିଵା(ଵୃକ୍ ଧାତୁ) ଜୀଵ ମଧ୍ୟରେ ବିରାଡ଼ି ଅନ୍ୟତମ ପୁଣି ଏହା ଶାଳାରେ(ଗଛର ବଡ଼ଡାଳ,ଡାଳରେ) ଚଢ଼ିପାରିଵାର କ୍ଷମତା ମଧ୍ୟ ଲଭି ପାରିଛି । ବିରାଡ଼ିର ଵୈଜ୍ଞାନିକ ନାମ felis catus ଅଟେ ।‌ ହରିଣ ଜୀଵଟି ଶାଳା(ଶାଳା ଶବ୍ଦର ଵୃକ୍ଷର ଡାଳ ଅର୍ଥ )ରୁ ପତ୍ରାଦି ଛିଣ୍ଡାଇ(ଶୃ ଧାତୁର ଆଘାତ ଦେଵା) ଖାଇ ଜୀଵନଯାପନ କରେ ଏଵଂ ଲକ୍ଷଣାର୍ଥ ଵୃକ୍ଷକୁ ବଢ଼ିଵାରେ ବାଧା ଦେଇଥାଏ ଅର୍ଥାତ୍ ଵୃକ୍ଷର ଦୁଃଖର କାରଣ ହୋଇଥାଏ(ଵୃକ୍ ଧାତୁର ଦୁଃଖ ଦେଵା) । ଶାଳିଆପତନୀ ମଧ୍ୟ ବିରାଡ଼ି ପରି କିନ୍ତୁ ମନୁଷ୍ୟମାନଙ୍କ ଗୃହରେ ଅଳ୍ପ କିନ୍ତୁ ବାଡ଼ିର ଫଳଗଛରୁ ଫଳ ଚୋରେଇ ଖାଉଥିଵାର ଦେଖାଯାଏ । ସେହିପରି ଶୃଗାଳ (canis lupus) ଓ କୋକିଶିଆଳି(Canis indicus) ମାନେ ମନୁଷ୍ୟମାନଙ୍କ ଶାଳା(ଘର ଓ ବାଡ଼ି)ରୁ ଶିଶୁ ଓ ଗୃହପାଳିତ ଜୀଵଙ୍କୁ ଚୋରାଇ ନେଇ ମାରି ଖାଇଥାନ୍ତି । ଅତଃ ପ୍ରୋକ୍ତ ଆଲୋଚନାରୁ ସ୍ପଷ୍ଟ ହୁଏ ଯେ ହୁଏତ ମୂଳ ଭାରୋପୀୟ ଵ୍ୟୁତ୍ପତ୍ତି ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଶାଳା ଓ ଵୃକ ଶବ୍ଦର ପ୍ରାରମ୍ଭିକ ଅର୍ଥ ଘେନି ଶାଳାଵୃକ ଶବ୍ଦର ହରିଣ, ଶାଳିଆପତନି, ବିରାଡ଼ି ଓ ଵାନର ଆଦି ଅର୍ଥଗୁଡ଼ିକ ଭ୍ରମାତ୍ମକ ଵିଚାର୍ଯ୍ୟ ଲାଗିପାରେ କିନ୍ତୁ ଭାରତୀୟ ନିରୁକ୍ତଶାସ୍ତ୍ର ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଵିଚାର କଲେ ଏହି ସବୁ ଅର୍ଥଗୁଡ଼ିକ ଯୁକ୍ତିଯୁକ୍ତ ଵିଵେଚିତ ହୋଇଥାଏ । 

(ଦ୍ର : ଶବ୍ଦ ଵ୍ୟୁତ୍ପତ୍ତିର ଅର୍ଥ word etymology କିନ୍ତୁ ନିରୁକ୍ତିର ଅର୍ଥ ଭାରତୀୟ ନିରୁକ୍ତଶାସ୍ତ୍ର ଆଧାରିତ ଧାତୁପ୍ରତ୍ୟୟ ପ୍ରୟୋଗ ପୂର୍ଵକ ଗୋଟିଏ ଶବ୍ଦର କ୍ଷୁଦ୍ରରୂପ ନିର୍ଣ୍ଣୟ । ) 

'ଗୁଡ଼ି' ଶବ୍ଦ ଉପକୂଳିଆ କେନୁ ଆଣିଲେ ବୋ ?

'ଗୁଡ଼ି' ଶବ୍ଦ ଉପକୂଳିଆ କେନୁ ଆଣିଲେ ବୋ ? 

ବୋଉ,ନନା,ଦଦା,ବାଣ,ନାନୀ ଓ ମମା ଭଳି କିଛି ଵିଚ୍ଛିନ୍ନତାଵାଦୀ କଟକିଆ/ଉପକୂଳିଆଙ୍କୁ 'ଗୁଡ଼ି' ଶବ୍ଦ କେନୁ ଆଣିଲ ବୋଲି ପ୍ରୋକ୍ତ ପ୍ରଶ୍ନଟି ପଚାରନ୍ତି । 

ଆମେ ସମସ୍ତେ ଜାଣନ୍ତି ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାରେ Paper kiteକୁ ଗୁଡ଼ି ଓ ଘୁଡ଼ି କୁହାଯାଏ । ମାତ୍ର ପତଙ୍ଗ ଅର୍ଥଜ ଏହି 'ଗୁଡ଼ି' ଶବ୍ଦ ଯେ ଦିନେ କିଛି ଲୋକଙ୍କ ହୀନ ମାନସିକତା ଯୋଗୁଁ ଵିଵାଦୀୟ ହେଇଯିଵ କେହି ଭାବିନଥିବେ । ଯଦି ପତଙ୍ଗ ଅର୍ଥଜ 'ଗୁଡ଼ି' ଶବ୍ଦଟି ଉପକୂଳିଆମାନେ କୁଆଡ଼ୁ ଆଣିଛନ୍ତି ;ଏହି ପ୍ରଶ୍ନର ଉତ୍ତର ଉଣ୍ଡାଯାଏ ତେବେ ତହିଁର ଅନେକ ସମ୍ଭାଵିତ ଉତ୍ତର ମିଳିଵ । 

ପୂର୍ଣ୍ଣଚନ୍ଦ୍ର ଭାଷାକୋଷରେ "ଶ୍ରୀଗୋପାଳ ଚନ୍ଦ୍ର ପ୍ରହରାଜ" ମହାଶୟ 'କାଗଦଚକି' ଅର୍ଥଜ ଏହି 'ଗୁଡ଼ି' ଵା 'ଘୁଡି଼' ଶବ୍ଦଟି 

'ଗୁରୁଉଡ୍ଡୀନ'ରୁ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛି ବୋଲି ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି । 

ତେବେ Sir. Ralph Lilley Turner ତାଙ୍କ A comparative dictionary of Indo-Aryan languages ଵ୍ୟୁତ୍ପତ୍ତି କୋଷରେ ଲେଖିଛନ୍ତି ଯେ 

ଗୋଟିଏ ମୂଳ ଭାରତୀୟ ଶବ୍ଦ *guḍḍaରୁ ଏହି ଗୁଡ଼ି ଶବ୍ଦଟି ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛି । *guḍḍa ଶବ୍ଦର ମୂଳ ଅର୍ଥ ଥିଲା କଣ୍ଢେଇ ଵା କୌଣସି ଵ୍ୟକ୍ତିର କଣ୍ଢେଇ ସଦୃଶ ପୁତ୍ତଳିକା। ଏହି ଶବ୍ଦରୁ ସିନ୍ଧୀ ଭାଷାରେ guḍ̠o ଶବ୍ଦ ହୋଇଛି ଯାହାର ଅର୍ଥ ପୁରୁଷ ଵସ୍ତ୍ରଯୁକ୍ତ କଣ୍ଢେଇ । ପଞ୍ଜାବର ଲହଣ୍ଡା ଭାଷାରେ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷା ଭଳି guḍḍī ଶବ୍ଦର ଅର୍ଥ ପତଙ୍ଗ ବୋଲି ମଧ୍ୟ ସେଠାରେ ଉଲ୍ଲେଖ ରହିଛି । ପଞ୍ଜାବୀ ତଥା ହିନ୍ଦୀରେ ମଧ୍ୟ ପୂର୍ଵେ ଗୁଡ୍ଡି ଶବ୍ଦର ପତଙ୍ଗ ଅର୍ଥରେ ପ୍ରୟୋଗ ଥିଵା ଏହି ଵ୍ୟୁତ୍ପତ୍ତି କୋଷରୁ ଜଣାଯାଏ । 

ହିନ୍ଦୀ ଶବ୍ଦସାଗରରୁ ଜଣାଯାଏ ଯେ ଉତ୍ତର ଭାରତୀୟମାନେ ବଡ଼ ଆକାରର 'ଗୁଡ଼ି'କୁ 'ଗୁଡ୍ଡା' ତଥା ସାନ ଆକାରର 'ଗୁଡ଼ି'କୁ 'ଗୁଡ୍ଡି' କହୁଥିଲେ ତେବେ ଆଜିକାଲି ସାଧାରଣତଃ ପୁରୁଷରୂପ କଣ୍ଢେଇକୁ ଉତ୍ତର ଭାରତୀୟମାନେ ଗୁଡ୍ଡା ତଥା ସ୍ତ୍ରୀରୂପ କଣ୍ଢେଇକୁ ଗୁଡ୍ଡୀ କହୁଛନ୍ତି । Sir. Ralph Lilley Turnerଙ୍କ A comparative and etymological dictionary of the Nepali language ଵ୍ୟୁତ୍ପତ୍ତି କୋଷ ଅନୁସାରେ ନେପାଳୀ ଭାଷାରେ ବି ପତଙ୍ଗକୁ गुड्डि(guḍḍi) କୁହାଯାଉଥିଲା । 

 ତେବେ ଏହା ସ୍ପଷ୍ଟ ନୁହେଁ ଯେ କିଭଳି କଣ୍ଢେଇ ଓ ପୁତ୍ତଳିକା ଅର୍ଥଜ ମୂଳ ଭାରତୀୟ *guḍḍa ଶବ୍ଦଟି ପଞ୍ଜାବୀ,ହିନ୍ଦୀ, ଓଡ଼ିଆ ତଥା ଲହଣ୍ଡା ଭାଷାରେ ପତଙ୍ଗ ଵା Paper kite ଅର୍ଥରେ ପ୍ରୟୋଗ କରାଗଲା । ହୁଏତ ଏହି ଶବ୍ଦର ଅନ୍ୟ କୌଣସି ଶବ୍ଦ ମୂଳ ଥାଇପାରେ । ହୁଏତ ଓଡି଼ଆ ଭାଷାରେ ଗୁଡ଼ି ଶବ୍ଦର ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଅର୍ଥ ମଧ୍ୟରେ ଏହାର ଉତ୍ତର ଲୁଚି ରହିଥାଇପାରେ । 

ପୂର୍ଣ୍ଣଚନ୍ଦ୍ର ଭାଷାକୋଷ ଅନୁସାରେ ଓଡ଼ିଶାର କେତେକ ଅଞ୍ଚଳରେ “ସ୍ତ୍ରୀଲୋକମାନଙ୍କ ପିନ୍ଧିଵା ଲୁଗାର କାନି ପଣନ୍ତରେ ଦିଆଯିଵା ଗଣ୍ଠିକୁ ଗୁଡ଼ି କୁହାଯାଏ ଏଵଂ ଏହି ଗୁଡ଼ି ଶବ୍ଦଟି ତତ୍ସମ 'ଗୁଡ଼ି' ଶବ୍ଦ ସହିତ ସମୋଦ୍ଧୃତ ବୋଲି ପୂର୍ଣ୍ଣଚନ୍ଦ୍ର ଭାଷାକୋଷରେ କୁହାଯାଇଛି । ତତ୍ସମ 'ଗୁଡ଼ି' ଓ 'ଗୁଡ଼ିକା' ଶବ୍ଦର ଅର୍ଥ ଗୋଲକ । ତେଣୁ ସମ୍ଭଵତଃ 

ଏହି ଗୋଲକ ଅର୍ଥଜ ତତ୍ସମ 'ଗୁଡ଼ି'

ଶବ୍ଦରୁ ପରେ 'ପତଙ୍ଗ' ଅର୍ଥରେ ଗୁଡ଼ି ଶବ୍ଦଟି ପ୍ରୟୋଗ କରାଯାଇଛି । ଉଲ୍ଲେଖଯୋଗ୍ୟ ଯେ ଆକାଶରେ ଗୁଡ଼ି ଗୋଲକାର ଢଙ୍ଗରେ ଉଡ଼ିଥାଏ । ତେଣୁ ଏମନ୍ତ ମଧ୍ୟ ହୋଇପାରେ ଯେ ଓଡ଼ିଆ କ୍ରିୟା 'ଗୁଡ଼ାଇଵା'ରୁ ଏହି ଗୁଡ଼ି ଶବ୍ଦଟି ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିଵ । ଭାଷାକୋଷରେ ଗୁଡ଼ି ଶବ୍ଦର ଅନ୍ୟ ଏକ ଓଡ଼ିଆ ଅର୍ଥ ଏହି ସମ୍ଭାଵନାକୁ ସମର୍ଥନ ମଧ୍ୟ କରିଥାଏ । ପୂର୍ଣ୍ଣଚନ୍ଦ୍ର ଭାଷାକୋଷ ଅନୁସାରେ ଆଗେ “ମସିଣା ଵା ମୁନ୍ଦୁରାର ଗୋଟା ଯାଇଥିଵା ଅଂଶକୁ ଗୁଡ଼ି କୁହାଯାଉଥିଲା” । 

ଓଡ଼ିଶାର ପଶ୍ଚିମାଞ୍ଚଳରେ ସେହିପରି ଗୁଡ଼ି ଶବ୍ଦର ଅନ୍ୟ ଅନେକ ଅର୍ଥରେ ପ୍ରୟୋଗ ରହିଛି । ଗଡ଼ଜାତର କେତେକ ଅଞ୍ଚଳରେ

ଗଛରୁ ଫଳ ତୋଳିଵା ପାଇଁ ଵ୍ୟଵହୃତ ଆଙ୍କୁଡ଼ିକୁ ଗୁଡ଼ି କୁହନ୍ତି ଏଵଂ ଏହା ସେହି ଆଙ୍କୁଡ଼ା ଵା ଆଙ୍କୁଡ଼ି ଶବ୍ଦର ପରିଵର୍ତ୍ତିତ ରୂପ । ସେହିପରି ପତଙ୍ଗ ଡୋରିକୁ ମଧ୍ୟ ଗଡ଼ଜାତରେ ଗୁଡ଼ି କୁହାଯାଏ ଏଵଂ ଏହି ଅର୍ଥଟି ଗୁଡ଼ାଇଵା କ୍ରିୟା ଶବ୍ଦ ସହିତ ସମ୍ପର୍କିତ ହୋଇଥିଵା ସମ୍ଭଵ କାରଣ ଗୁଡ଼ିର ଡୋରି ସବୁବେଳେ ଗୁଡ଼େଇ ହୋଇ ରହିଥାଏ ଏଵଂ ଗୁଡ଼ି ଉଡ଼ାଉଥିଵା ଵ୍ୟକ୍ତି ନିଜ ଇଚ୍ଛା ଅନୁସାରେ ସେହି ଗୁଡ଼ା ହୋଇଥିଵା ଡୋରିକୁ ଫିଟାଏ କିମ୍ବା ଗୁଡ଼ାଇଥାଏ । 

ପୁଣି ଢେଙ୍କାନାଳ ଆଦି ଗଡ଼ଜାତ ଜିଲ୍ଲା ସମୂହ, ମୟୂରଭଞ୍ଜ ଓ ବାଲେଶ୍ଵର ଇତ୍ୟାଦି ଜିଲ୍ଲାରେ ‘ଗୋଡ଼ି’ ଶବ୍ଦଟି ‘ଗୁଡି଼’ ରୂପେ ପ୍ରଚଳିତ । ଏହି ଗୁଡ଼ି ଓ ଗୋଡ଼ି ଶବ୍ଦଦ୍ଵୟ ତତ୍ସମ ଗୁଟିକା ସହିତ ସମୋଦ୍ଧୃତ ହୋଇଥିଵା ସମ୍ଭଵ । 

ଓଡ଼ିଆ ପ୍ରତ୍ୟୟ ‘ଗୁଡ଼ା’ର ଏକ ରୂପ 'ଗୁଡ଼ି' ବୋଲି ଭାଷାକୋଷରେ ଲେଖାଯାଇଛି । 

ତେବେ ଭାଷାକୋଷରୁ ଜଣାଯାଏ ଯେ ଗଡ଼ଜାତ ଵିଶେଷତଃ ଅଵିଭକ୍ତ ସମ୍ବଲପୁର ଜିଲ୍ଲାରେ ‘ଗୁଡ଼ି’ ଶବ୍ଦଟି ଆଉ ଦୁଇଗୋଟି ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ଅର୍ଥରେ ପ୍ରୟୋଗ କରାଯାଏ । ପ୍ରଥମତଃ ‘ସଭା,ଆଲୋଚନାଚକ୍ର’କୁ ଗୁଡ଼ି କୁହାଯାଏ ଏଵଂ ଗ୍ରାମର ଯେଉଁ ଗୃହରେ ଏହି ସଭା କରାଯାଏ ତାକୁ ଗୁଡି଼ଘର କହିଥାଅନ୍ତି । ”ଆଜି ଗ୍ରାମପଞ୍ଚଙ୍କର ଗୁଡ଼ି ବସିଛି” କହିଵାର ଅର୍ଥ ଆଜି ଗ୍ରାମପଞ୍ଚମାନଙ୍କର ସଭା ବସିଅଛି ‌। ଏହି ‘ଗୁଡ଼ି’ ଶବ୍ଦଟି ତତ୍ସମ 'ଗୋଷ୍ଠୀ' ସହିତ ସମୋଦ୍ଧୃତ ଯହିଁରୁ ଅନ୍ୟ ଏକ ଦିଗରେ ଗୋଠ,ଗୁଠ ଭଳି ଶବ୍ଦ ମଧ୍ୟ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛି । 

ବହୁଲୋକଙ୍କ ସମାଗମସ୍ଥାନ,ସଭାସ୍ଥଳ,

ଦଳ,ପରିଵାରବର୍ଗ,ଜ୍ଞାତି,ଜାତି; ବଂଶ; କୁଳ,ମିଳନ ସଭା; ମେଳା ଓ ସଂଳାପ ଅର୍ଥରେ ଗୋଷ୍ଠୀ ଶବ୍ଦର ପ୍ରୟୋଗ କରାଯାଏ ବୋଲି ପୂର୍ଣ୍ଣଚନ୍ଦ୍ର ଭାଷାକୋଷରୁ ଜଣାଯାଏ । ପୁନଶ୍ଚ ଓଡ଼ିଶାର ପଶ୍ଚିମାଞ୍ଚଳରେ ମନ୍ଦିରକୁ ମଧ୍ୟ ଗୁଡ଼ି କୁହାଯାଏ । ସମ୍ବଲପୁରୀ ଶୈଳୀ ଛଡ଼ା ଓଡ଼ିଶାର ଗଡ଼ଜାତରେ ପ୍ରଚଳିତ ଦ୍ରାଵିଡ଼ ଭାଷାଗୋଷ୍ଠୀର ଖଡ଼ିଆ ଭାଷାରେ ମନ୍ଦିରକୁ 'ଗୁଡି଼' ,ଗୋଣ୍ଡୀ ଭାଷାରେ ଗୁଡ୍ଡି଼,ବିନଝାଲ୍ ଭାଷାରେ ଗୁଁଡି଼ ଓ କୋୟା ଭାଷାରେ 'ଗୁଡ଼ଇ' କୁହାଯାଏ । 

ପ୍ରକୃତରେ ମନ୍ଦିର ଅର୍ଥଜ ଏହି ‘ଗୁଡ଼ି’ ଶବ୍ଦଟି ଦ୍ରାଵିଡ଼ ଭାଷାପରିଵାର ମୂଳର ଶବ୍ଦ ଅଟଇ । ଅଵଶ୍ୟ ଭାରୋପୀୟ ଭାଷାପରିଵାରର ଜର୍ମାନିକ୍ ଭାଷାସମୂହର ଭାଷା Gothic ଭାଷାରେ ଆଗେ ଦେଵସ୍ଥଳୀକୁ 𐌲𐌿𐌳𐌷𐌿𐍃 n (gudhus) କୁହାଯାଉଥିଲା ଏଵଂ ଏହାର ମୂଳ ଭାରୋପୀୟ ଧାତୁରୂପ ǵʰutós ଅଟେ ଯହିଁ ସହିତ ଭାରତୀୟ ହୁତ, ଆହୁତି ଆଦି ଶବ୍ଦର ସଗୋତ୍ରୀୟ ସମ୍ପର୍କ ଅଛି ।‌ କିନ୍ତୁ ଓଡ଼ିଶାର ପଶ୍ଚିମାଞ୍ଚଳରେ ମନ୍ଦିରକୁ ବୁଝାଉଥିଵା 'ଗୁଡି଼' ଶବ୍ଦଟି ଦ୍ରାଵିଡ଼ ଭାଷାପରିଵାର ମୂଳର ଶବ୍ଦ ହୋଇଥିଵାର ସମ୍ଭାଵନା ଅଧିକ କାରଣ ଵିଭିନ୍ନ ଦ୍ରାଵିଡ଼ ଭାଷାରେ ମନ୍ଦିରକୁ 'ଗୁଡ଼ି' ଇତ୍ୟାଦି କୁହାଯାଇଥାଏ ।‌

T. Burrow, ଓ B. Emeneauଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ସଂକଳିତ “A Dravidian etymological dictionary”ରୁ ଜଣାଯାଏ ଯେ ତାମିଳ ଭାଷାରେ ମନ୍ଦିରକୁ kuṭikai କୁହାଯାଏ । 

ଅନ୍ୟ ଏକ ଦ୍ରାଵିଡ଼ ଭାଷା ‘Kota ଵା କୋଟା’ରେ ସେହିଭଳି ମନ୍ଦିରକୁ kuṛjl ଓ guṛy କୁହାଯାଉଛି ।‌ ଦ୍ରାଵିଡ଼ ଭାଷା todaରେ ମଧ୍ୟ ହିନ୍ଦୁ ମନ୍ଦିରକୁ kuṛy କୁହାଯାଏ ବୋଲି ଏ ଅଭିଧାନରେ ଉଲ୍ଲେଖ ଅଛି । କନ୍ନଡ଼ ଭାଷାଭାଷୀ ଗୃହ ଓ ମନ୍ଦିରକୁ guḍi କହୁଥିଵା ଏ ଅଭିଧାନରେ ଲେଖାଅଛି । ତାମିଲନାଡୁର ସୀମାନ୍ତ ଅଞ୍ଚଳରେ ବୋଲାଯାଉଥିଵା ତୁଲୁ ଭାଷାରେ ବି ମନ୍ଦିରକୁ guḍi କୁହାଯାଏ । ଅନ୍ୟତମ ଦ୍ରାଵିଡ଼ ଭାଷା କୋଲାମୀ(kolami)ରେ ମନ୍ଦିରକୁ guḍī,guḍi,guṛi ଓ guḍḍī କୁହାଯାଏ ବୋଲି ଏହି ଅଭିଧାନରେ ଲେଖାଯାଇଛି । 

ଏସମସ୍ତ ମନ୍ଦିର ଅର୍ଥଜ ‘ଗୁଡ଼ି’ ସମାର୍ଥକ ସଗୋତ୍ରୀୟ ଦ୍ରାଵିଡ଼ ଶବ୍ଦଗୁଡି଼କର ମୂଳ ଦ୍ରାଵିଡ଼ ଧାତୁରୂପ ହେଉଛି ‘kō’ ଯହିଁର ମୂଳ ଅର୍ଥ ଥିଲା ରାଜା,ଦେଵତା,ଘର,ମୁଖିଆ ଓ ପର୍ଵତ । ଏହି ମୂଳ ପ୍ରାକ୍ ଦ୍ରାଵିଡ଼ ‘kō’ ଶବ୍ଦରୁ ଗୋଟିଏ ପଟେ ଗୁଡ଼ି ଭଳି ଶବ୍ଦ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିଲାବେଳେ ଅନ୍ୟ ଏକ ଦିଗରେ 

ତାମିଳରେ கோயில்(kōyil), ତେଲୁଗୁରେ కోవెల (kōvela) ଓ కోయిల (kōyila), ମଳୟାଳ଼ମରେ കോയിൽ (kōyil) ଓ കോവിൽ (kōvil) ଆଦି ଶବ୍ଦ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛି ଏଵଂ ମନ୍ଦିର ଅର୍ଥରେ ପ୍ରୟୋଗ କରାଯାଉଛି। 

ପୁଣି ଆଉ ଏକ ଦିଗରେ ସଂସ୍କୃତ ଭାଷାରେ ଏହି ମୂଳ ଦ୍ରାଵିଡ଼ ଶବ୍ଦଟି କୁଟୀ, କୁଟୀର, କୁଟୁମ୍ବ ରୂପେ ଯଥାକ୍ରମେ ଗୃହ,କୁଳ ଅର୍ଥରେ ଗୃହୀତ ହୋଇଥିଲା ବେଳେ ଓଡ଼ିଆଭାଷାରେ କୁଡ଼ିଆ ଓ କୁର୍ହିଆ(ଢେଙ୍କାନାଳୀ) ରୂପେ ମଧ୍ୟ ପ୍ରଚଳିତ ହୋଇଅଛି । ହିନ୍ଦୀ ଭାଷାରେ ମଧ୍ୟ ପ୍ରଚଳିତ କୁନଵା ଶବ୍ଦଟି ମୂଳତଃ ଦ୍ରାଵିଡ଼ ଭାଷା ପରିଵାରର ମୂଳ ଧାତୁରୂପ ‘kō’ ସହିତ ସମୋଦ୍ଧୃତ କୁଟୁମ୍ବ ଶବ୍ଦର ଏକ ଆଧୁନିକ ରୂପ ଅଟଇ ‌। କୁଈଭାଷାରେ ମଧ୍ୟ ଗୃହର ମଧ୍ୟଭାଗ, କ୍ଷୁଦ୍ର ଵାସଗୃହକୁ guḍi କୁହାଯାଏ,ଛୋଟ ପାହାଡ଼କୁ କୂପ୍ଡା କୁହାଯାଏ, ପତ୍ନୀକୁ କୁଡ଼ା ଓ କୁକୁଡ଼ା ବତକ ତଥା କୁକୁର ଆଦି ରଖିଵା ପାଇଁ କରାଯାଉଥିଵା ଛୋଟ ଘରକୁ ଗୁଡ଼ା କୁହାଯାଏ। ତେବେ ଓଡ଼ିଶାର ପଶ୍ଚିମାଞ୍ଚଳରେ ପ୍ରଚଳିତ ଖଡ଼ିଆ,ଗୋଣ୍ଡୀ,ବିନଝାଲ ଓ କୋୟା ଭଳି ଦ୍ରାଵିଡ଼ ଭାଷାରେ ଯଥାକ୍ରମେ 'ଗୁଡି଼' , 'ଗୁଡ୍ଡି଼','ଗୁଁଡି଼' ଓ 'ଗୁଡ଼ଇ' ଆଦି ଶବ୍ଦ ମନ୍ଦିର ଅର୍ଥରେ ଵ୍ୟଵହାର କରାଯାଉଥିଵାରୁ ତଥା କର୍ଣ୍ଣାଟକ,ତାମିଳନାଡ଼ୁ ,କେରଳ ଓ ଆନ୍ଧ୍ରପ୍ରଦେଶର ଵିଭିନ୍ନ ଦ୍ରାଵିଡ଼ ଭାଷାରେ ଗୁଡ଼ି ଶବ୍ଦ ସହିତ ସମୋଦ୍ଧୃତ ମନ୍ଦିର ଅର୍ଥଜ ଶବ୍ଦ ପ୍ରଚଳିତ ଥିଵାରୁ ସ୍ପଷ୍ଟ ହୁଏ ଯେ ଏହି ଦେଉଳ ଅର୍ଥରେ ପ୍ରୟୋଗ କରାଯାଉଥିଵା ଗୁଡ଼ି ଶବ୍ଦଟି ଦ୍ରାଵିଡ଼ ଭାଷାପରିଵାର ମୂଳର ଶବ୍ଦ ଅଟେ । 

ଅସ୍ତୁ ଆମେ ସମସ୍ତେ ଜାଣନ୍ତି ଯେ ମନ୍ଦିର ଉପରେ ଯେଉଁ ନେତ ଵା ବାନା ଉଡ଼େ ତାହା କନାର ହୋଇଥାଏ ଏଵଂ ଆକାଶରେ ଉଡ଼ୁଥିଵା ଗୁଡ଼ିର ଲାଞ୍ଜ ଭଳି ଏହାର ମଧ୍ୟ ଲାଞ୍ଜ ରହିଥାଏ । ତେଣୁ ହୁଏତ ପତଙ୍ଗ ଅର୍ଥରେ ଵ୍ୟଵହୃତ ଗୁଡ଼ି ଶବ୍ଦଟି ଏହି ମନ୍ଦିର ଅର୍ଥଜ 'ଗୁଡ଼ି'ରୁ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଇପାରେ ବୋଲି ମଧ୍ୟ ଗୋଟିଏ ଅନୁମାନ କରାଯାଇପାରେ ‌।

ସେ ଯାହାହେଉ ଓଡ଼ିଶାରେ Paper kite ଵା ପତଙ୍ଗ ଅର୍ଥରେ ଅନେକ ଶବ୍ଦ ଵିଭିନ୍ନ ଅଞ୍ଚଳର କଥିତ ଭାଷାରେ ତଥା ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟରେ ପ୍ରୟୋଗ କରାଯାଏ । ଉଦାହରଣ ସ୍ୱରୂପ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟରେ Paper kite ପାଇଁ କାଗଜ ଚକି ଓ 

କାଗତଚକି ଶବ୍ଦ ପ୍ରୟୋଗ କରାଯାଇଛି। କଵିସମ୍ରାଟ ଉପେନ୍ଦ୍ର ଭଞ୍ଜ ଲାଵଣ୍ୟଵତୀ କାଵ୍ୟରେ କାଗତଚକି ଶବ୍ଦର ପ୍ରୟୋଗ କରିଵାକୁ ଯାଇ ପଦେ ଲେଖିଛନ୍ତି 

“ସପ୍ରେମ ନୟନ ସେହି ଦିଗକୁ ଟେକି,

ନିରେଖେ କାଗତଚକି ଯଥା କୁତୁକୀ।”

ଚକ୍ର ଶବ୍ଦ ମଧ୍ୟ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟରେ ଗୁଡ଼ି ଅର୍ଥରେ ଵ୍ୟଵହାର କରାଯାଇଛି ବୋଲି ଭାଷାକୋଷରେ ଉଲ୍ଲେଖ କରାଯାଇଥିଵା ଏହି ପଦରୁ ଜଣାଯାଏ

“ଚକ୍ର ପ୍ରାୟ ମୋତେ ଉଡ଼ାଇ ଗଗନେ,

 ଛାଡ଼ି ଦେଇ କଲୁ ହେଳା ଗୋ।” (ଲାଵଣ୍ୟନିଧି)

ସେହିପରି ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟରେ ପତଗ, ପତଙ୍ଗ,ଶଲାଙ୍କୀ

ପୁରୀ ଓ ଏହାର ଆଖପାଖ ଅଞ୍ଚଳର କଥିତ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାରେ ଗୁଡ଼ିକୁ ଚକି କୁହାଯାଏ ଏଵଂ ଏହା ସେହି ଚକ୍ର ଶବ୍ଦ ସହିତ ସମୋଦ୍ଧୃତ ବୋଲି ସ୍ପଷ୍ଟ ଜଣାପଡ଼ୁଛି ।ଗଞ୍ଜାମର କଥିତ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାରେ ଗାଲିପାଗଡ଼ା ଓ ଘିଁ ଶବ୍ଦଦ୍ଵୟ ଗୁଡ଼ି ଅର୍ଥରେ ଵ୍ୟଵହାର କରାଯାଏ । ସିଂହଭୂମିରେ ଆଗେ Paper kiteକୁ ଚଙ୍ଗ ତଥା କଟକାଞ୍ଚଳରେ ଲମ୍ବ କୁବ୍ଜପୃଷ୍ଠ କାଗଜର ଏକ ଜାତୀୟ ଗୁଡ଼ିକୁ ଚେଙ୍ଗ କୁହାଯାଉଥିଲା ବୋଲି ମଧ୍ୟ ଭାଷାକୋଷରୁ ଜଣାଯାଏ । ସେହି ପୂର୍ଣ୍ଣଚନ୍ଦ୍ର ଭାଷାକୋଷରେ ପୁଣି ଓଡ଼ିଶାର ପଶ୍ଚିମାଞ୍ଚଳରେ ପତଙ୍ଗ ଶବ୍ଦ ମୂଳର ପତାଙ୍ଗି ଶବ୍ଦଟି ଗୁଡ଼ି ଅର୍ଥରେ ଵ୍ୟଵହାର କରାଯାଏ ବୋଲି ଉଲ୍ଲେଖ ରହିଛି । 

ଓଡ଼ିଶାର ଗଡ଼ଜାତରେ ସଭା,ସଭାଗୃହ,ଗୋଡ଼ି(ଗୁଟିକା), ମନ୍ଦିର ଓ ଆଙ୍କୁଡ଼ି ଆଦି ଅର୍ଥରେ 'ଗୁଡ଼ି' ଶବ୍ଦର ପ୍ରୟୋଗ ରହିଥିଵାରୁ ଵିଶେଷତଃ ମନ୍ଦିର ଅର୍ଥରେ ଗୁଡ଼ି ଶବ୍ଦର ଵ୍ୟଵହାର ପ୍ରଚଳନ ଥିଵାରୁ ହୁଏତ ସ୍ଥାନୀୟ ଲୋକେ Paper Kite ଵା ପତଙ୍ଗ ଅର୍ଥରେ ପତଙ୍ଗ ଶବ୍ଦର ଵ୍ୟଵହାର କରିଥିବେ ଯାହା ପରେ ପତାଙ୍ଗି ହୋଇଅଛି । 

କିନ୍ତୁ ଭାରତ ଛଡ଼ା ଆଉ କେତେକ ଭାଷାରେ ବି Paper kiteକୁ ଗୁଡ଼ି କୁହାଯାଏ ବୋଲି ଅନ୍ତର୍ଜାଲରୁ ଜଣାପଡ଼ିଛି । ଉଦାହରଣ ସ୍ୱରୂପ ମାଲେସିଆ ଓ ଇଣ୍ଡୋନେସିଆର Iban ଭାଷାରେ ପତଙ୍ଗକୁ gudi ଓ gegudi କୁହନ୍ତି। ରୋହିଙ୍ଗ୍ୟା ଭାଷାରେ ସେହିପରି ପତଙ୍ଗକୁ góndhi କୁହାଯାଏ । ମାଲେସିଆ ଇଣ୍ଡୋନେସିଆ ଓ ଫିଲିପାଇନସରେ ବୋଲାଯାଉଥିଵା sama-Bajaw ଭାଷାରେ ପତଙ୍ଗକୁ saligundi' ଓ selegundi' କୁହାଯାଏ । ତେବେ ପତଙ୍ଗ ଅର୍ଥରେ ଏହି ଭାଷାଗୁଡ଼ିକରେ ଵ୍ୟଵହୃତ ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକର ଭାରତୀୟ ଗୁଡ଼ି ଵା ଗୁଡ୍ଡି ଶବ୍ଦ ସହିତ କୌଣସି ସମ୍ପର୍କ ଅଛି କି ନାହିଁ ତାହା ଅସ୍ପଷ୍ଟ । ମୋଟ୍ ଉପରେ କହିଵାକୁ ଗଲେ ଗୁଡ଼ି ଶବ୍ଦଟି ଵିଵାଦୀୟ ନୁହେଁ କି କେବେ ନଥିଲା । ଵରଂ ଗୁଡ଼ି ଶବ୍ଦଟି ଗୋଟିଏ ବହୁ ଅର୍ଥଜ ଓଡ଼ିଆ ଶବ୍ଦ । କିଛି ଲୋକ ଅଯଥା 'ଗୁଡ଼ି' ଭଳି ଶବ୍ଦକୁ ଧରି ଆଞ୍ଚଳିକ ଦ୍ଵେଷ ଵିଦ୍ଵେଷ ସୃଷ୍ଟି କରିଵାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରନ୍ତି ତେବେ ସେମାନେ ଜାଣିରଖିଵା ଉଚିତ୍ ଯେ ଗୋଟିଏ ଶବ୍ଦର ଵ୍ୟୁତ୍ପତ୍ତି ଇତିହାସ ସବୁବେଳେ ପ୍ରାଥମିକ ମହତ୍ତ୍ଵ ରଖେ । ତେଣୁ ଦେଶୀୟ ଶବ୍ଦକୁ ଧରି ଆମର ତମର ନକରି ସେହି ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକୁ ଵ୍ୟଵହାର କରି ତାକୁ ଆପଣାଇ ନୂତନ ସାହିତ୍ୟ ସର୍ଜନା କରିଵା ସର୍ଵୋତ୍ତମ ଅଟେ । 

 

•••••••••••••••••••••••••••

ତଥ୍ୟ ଉତ୍ସ : 

•ପୂର୍ଣ୍ଣଚନ୍ଦ୍ର ଭାଷାକୋଷ(ଶ୍ରୀଗୋପାଳ ଚନ୍ଦ୍ର ପ୍ରହରାଜ)

• A comparative dictionary of Indo-Aryan languages(Sir. Ralph Lilley Turner)

•हिन्दी शब्दसागर(श्यामसुंदर दास)

•A comparative and etymological dictionary of the Nepali language(Sir. Ralph Lilley Turner)

•A Dravidian etymological dictionary(T. Burrow, ଓ B. Emeneau)

•କଥିତ ଓଡ଼ିଆ ଶବ୍ଦ କୋଷ (ଓଡ଼ିଆ ଭାଷା ପ୍ରତିଷ୍ଠାନ)

•କୁଈ ଓଡ଼ିଆ ଶବ୍ଦକୋଷ (ଭାରତ ସରକାରଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ପ୍ରକାଶିତ)

କୁଈ ଭାଷା ଵିଷୟରେ ସାହାଯ୍ୟ: Simanchal Rana ଭାଇ 

••••••••••••••••••••••••••

"ଦଇନି ଶବ୍ଦ ଓ ତାକୁ ନେଇ ଜଣେ ସମ୍ବଲପୁରିଆର କ୍ଷୋଭ"

ଯେତେବେଳେ ସମ୍ବଲପୁରୀ ଗୀତ ହେଲା

“ଜୁହାର୍ ଜୁହାର୍ ମାଁ ଗୋ ସମଲେଶ୍ୱରୀ ମାଁ... 

ତୋର୍ ପାଦେ କରୁଛେ ଦଇନି”

ଆମ୍ଭେ ତାହା ଶୁଣି ଯହ ଉଷତ ହେଲୁ ଯାହା ହେଉ ଆମର ଦଇନି ଭଳି ଗୋଟେ ଅଏନ୍ ଶବ୍ଦଟେ ଅଛି ଯୋଉଟା ଉପକୂଳିଆଙ୍କ ପାଖରେ ନାହିଁ !!!

ଯଦି ଉପକୂଳିଆଙ୍କ ପାଖରେ ଦଇନି ଶବ୍ଦ ଥାଆନ୍ତା ତାହେଲେ ସେମାନେ ତାଙ୍କ ଓଡ଼ିଆ ଇଷ୍ଟଦେଵୀ ମଙ୍ଗଳାଙ୍କର ସ୍ତୁତି ଗାଇଲା ବେଳେ କାହିଁକି ବୋଲୁନାହାନ୍ତି "ଜୟ ଜୟ ମାଆ ମଙ୍ଗଳା ତୋର ପାଦେ କରୁଛି ଦଇନି" ? 

ଆମ୍ଭର ଜଣେ ସଇ କହିଲେ "ବାବୁ ରାଧାନାଥ ରାୟଙ୍କ ଦୁର୍ଯ୍ୟୋଧନଙ୍କର ରକ୍ତନଦୀ ସନ୍ତରଣରେ ପରା ଦଇନି ଶବ୍ଦ ଵ୍ୟଵହାର ହୋଇଛି 

“ଉଠ ଉଠ, ବାବୁ ଯିଵ ନଵରେ ବାହୁଡ଼ି,

ଚାହିଁଥିବେ ତୋର ବାଟ ଭାନୁମତୀ ମାଏ ;

ମାଏ ପୋଏ କଲ ମୋତେ ଅନେକ ଦଇନି,

ବାହୁଡ଼ି ନ ଯାନ୍ତି ଯଥା କୃଷ୍ଣ ଅପମାନେ,

ପଡ଼ା ପାଞ୍ଚଖଣ୍ଡି ମାଗିଥିଲେ ଯଦୁପତି,

ବେନି ପଡ଼ା ଦେଵା। ଲାଗି ତୁମ୍ଭେ କର ଅଳି ।”

ଆମ୍ଭେ ତାଙ୍କ କଥାକୁ ଆଦୌ ମାନି ପାରିଲୁ ନାହିଁ । ଆମ୍ଭେ ଶୁଣିଛୁ ରାଧାନାଥ ରାୟ କୁଆଡେ଼ ପଶ୍ଚିମ ଓଡ଼ିଶା ବୋଇଲେ ବାମଣ୍ଡାକୁ ଆସିଥିଲେ । ହୁଏତ ସେ ଦଇନି ଶବ୍ଦଟି ବାମଣ୍ଡାରୁ ପାଇ "ଦୁର୍ଯ୍ଯୋଧନଙ୍କର ରକ୍ତନଦୀ ସନ୍ତରଣ" ପଦ୍ୟରେ ଏ ଶବ୍ଦକୁ ପ୍ରୟୋଗ କରି ଦେଇଛନ୍ତି । 

କିନ୍ତୁ ଆମ୍ଭେ ଏକବାରେ ନିରାଶ ହେଲୁ ଯେତେବେଳେ ଆମ୍ଭ ସଇ ଆହୁରି ଅନେକ ଓଡ଼ିଆ କଵି ବି ଦଇନି ଶବ୍ଦକୁ ଏହାଙ୍କର ବହୁ ପୂର୍ଵରୁ ପ୍ରୟୋଗ କରିଯାଇଛନ୍ତି ବୋଲି ଆମ୍ଭକୁ ଦେଖେଇ ଦେଲେ...

ଯଥା:-

ଯଶୋଵନ୍ତ ଦାସ ପ୍ରେମଭକ୍ତିଗୀତାରେ ଲେଖିଛନ୍ତି 

“ବୋଲଇ ଅତି ସ୍ନେହଭରେ, ଦଇନି କରି କାକୁସ୍ତରେ।”

ବାଲି ତୃତୀୟା ଓଷା ଗୀତରେ ବି ସେଇ ଦଇନି ଶବ୍ଦଟି ଅଛି

“ଭଵସାଗରେ ପଡ଼ି ମୁଁ କରୁଛି ଦଇନି । 

ପ୍ରସନ୍ନେ ସୌଭାଗ୍ୟ ଦିଅ ହେ ସିଂହଵାହିନୀ ।”

ଏତିକି କ'ଣ ଅଳପ ଥିଲା ଯେ ଦେଖିଲାବେଳକୁ ଗଞ୍ଜାମର ବି କୃଷ୍ଣ ସିଂହ ମଧ୍ୟ ତାଙ୍କ ପାଞ୍ଚଶହ ଵର୍ଷ ପୁରୁଣା ମହାଭାରତ ଗ୍ରନ୍ଥରେ ଦଇନି ଶବ୍ଦଟି ଦୟିନି ରୂପେ ଵ୍ୟଵହାର କରି ଦେଇଛନ୍ତି 

“ଇନ୍ଦ୍ର ଅଗ୍ନି ବରୁଣ ଆଦି ଦେବେ ମାନି; କରନ୍ତି ନିତି ସ୍ତୁତି ହୋଇଣ ଦୟିନି।” (କୃଷ୍ଣସିଂହ ମହାଭାରତ, ଵନ ପର୍ଵ)।

ପୁଣି ଏତିକିରେ ତାଙ୍କ ମନ ଶାନ୍ତି ହେଲାନି ଯେ ସେଇ ଶବ୍ଦକୁ ଦଇନ୍ୟ କରି ଆଉ ପଦେ ସେଇ ଵନପର୍ଵରେ ଲେଖିଦେଇ ଯାଇଛନ୍ତି 

“ଜରା ମୃତ୍ୟୁ ଶୋକ ଯେ ଦୌର୍ବଲ୍ୟ ଦଇନ୍ଯ।” 

ତଥାପି ଆଶା ଥିଲା ଓଡ଼ିଆ ଭାଗଵତରେ ତ ଏ ଶବ୍ଦଟି ପାଇଲୁ ନାହିଁ ତେଣୁ କୃଷ୍ଣସିଂହ ନିଶ୍ଚେଁ ଆମ ସମ୍ବଲପୁରର ଲୋକ କହି ଆମ୍ଭ ସଇଙ୍କୁ ଏକବାରେ ଠକି ଦେବୁ 

ହେଲେ ହାୟ ! ଘୋର ଅନ୍ୟାୟ ହୋଇଗଲା ଦେଖିଲାବେଳକୁ କ'ଣ ନା ସାରଳା ମହାଭାରତରେ ବି ଏ ଦଇନି ଶବ୍ଦଟା ଵ୍ୟଵହାର ହୋଇଛି । 

“ଶୁଣି ଅମ୍ୱିକା ଅମ୍ୱାଳିକା କରନ୍ତି ଦଇନି କେମନ୍ତେ କରିବୁଂ ୟେହା ହୋଇଵ ଧର୍ମହାନି ।”

ଆମ୍ଭ ପୈତୃକ ପ୍ରାଣ ତାଙ୍କ ଏ ପଦଟି ପଢ଼ି କାନ୍ଦି ଉଠିଛି । ନା ନା ନିଶ୍ଚୟ ଏ ଶବ୍ଦଟା ହିନ୍ଦୀ ମରାଠୀ ବଙ୍ଗାଳୀରେ ଥିଵ ବୋଲି ଯାସ୍ତି ଅଭିଧାନ ଆଡ଼େଇଲୁ କିନ୍ତୁ କୋଉଠି ପାଇଲୁ ନାହିଁ । ତାହେଲେ କ'ଣ ପାଞ୍ଚଶହ ସାତ ଶହ ଵର୍ଷ ଆଗରୁ ଆମ ଶବ୍ଦଟା ଉପକୂଳ ଆଡ଼େ ଚୋରି ହୋଇଯାଇଥିଲା ?

ସଇ କହିଲେ ନାଇଁ ହେ 

ପୂର୍ଣ୍ଣଚନ୍ଦ୍ର ଭାଷାକୋଷରେ ଦୈନ୍ୟରୁ ଦଇନି ହୋଇଛି ବୋଲି ପା ଲେଖା ହେଇଛି । 

ମାତ୍ରକ ଆମ୍ଭର ତଥାପି ଶଙ୍କା ରହିଲା ;କାରଣ ସଂସ୍କୃତ ଭାଷାରେ ତ ଦୈନ୍ୟ ଶବ୍ଦର ଅର୍ଥ ଦୀନତା, ଦାରିଦ୍ର୍ୟ,କାତରତା,ମନୋଦୁଃଖ,ସନ୍ତାପ ଇତ୍ୟାଦି ଥିଲା ତାହେଲେ ତାହା ଵିନୟୀ ଵଚନ ଓ ଗୁହାରି କରିଵା ଅର୍ଥରେ କେମିତି ଵ୍ୟଵହୃତ ହେଲା ?

ଆହେ ଦେଖୁ ଦେଖୁ ହେଇ ସଇ କଵିସମ୍ରାଟ ଉପେନ୍ଦ୍ର ଭଞ୍ଜ ପୁଣି ଦୈନ୍ୟ ଶବ୍ଦକୁ କାତର ପ୍ରାର୍ଥନା ଅର୍ଥରେ ତାଙ୍କ ପ୍ରେମ ସୁଧାନିଧି କାଵ୍ୟରେ ପ୍ରୟୋଗ କରି ଦେଇଛନ୍ତି ବୋଲି ଆମ୍ଭକୁ ଦେଖେଇ ଦେଲେ ...

“ବୋଲ ଯେ ଦୈନ୍ୟ ସନ୍ତତେ ତତେ।”( ଭଞ୍ଜ. ପ୍ରେମସୁଧାନିଧି.)

ଏସବୁ ତଥ୍ୟ ଦେଖିଲା ଜାଣିଲା ପରେ ଆମ୍ଭ ପୈତୃକ ପ୍ରାଣ ଏବେ ଦ୍ଵନ୍ଦ୍ବରେ ...! 

ବୋଧହୁଏ ଓଡ଼ିଆ ଲୋକମାନେ ସଂସ୍କୃତ ଦୈନ୍ୟ ଶବ୍ଦର ସ୍ଵତନ୍ତ୍ର ପ୍ରୟୋଗ କରିଛନ୍ତି ଯାହା ପରେ ଦଇନ୍ୟ ,ଦୟିନୀ ଓ ଦଇନି ହୋଇଯାଇଛି !

ବଡ଼ ପସ୍ତେଇଲୁ ...!

ଆହା ଆମେ ଏତେ ପ୍ରାଚୀନ ଓଡ଼ିଆ ଶବ୍ଦଟେ ଆମ କଥିତ ଭାଷାରେ ବଞ୍ଚେଇ ରଖିଛୁ ତଥାପି ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାକୁ, ଓଡ଼ିଆ ଜାତିକୁ ଆମ ଉପକୂଳିଆ ଭାଇମାନଙ୍କୁ ଭୀଷଣ ଘୃଣା କରୁଛୁ ? 

😭😭😭

ସୁକୁଟ ~ କ୍ରମଶଃ ହଜିଯାଉଥିଵା ଏକ ନିଆରା ଓଡ଼ିଆ ଶବ୍ଦ

ସୁକୁଟ ଏକ ଵ୍ୟଙ୍ଗାର୍ଥକ ଓଡ଼ିଆ ଵିଶେଷ୍ୟ ଶବ୍ଦ । କାଳକ୍ରମେ ଏ ଶବ୍ଦଟି ହଜିଵାକୁ ବସିଲାଣି । ପୂର୍ଣ୍ଣଚନ୍ଦ୍ର ଭାଷାକୋଷରେ ଏହି ସୁକୁଟ ଶବ୍ଦର ନାନା ଅର୍ଥର ଉଲ୍ଲେଖ ରହିଛି । ମୁଖ୍ୟତଃ କଳିକଜିଆ, ଅନର୍ଥ ଓ ଦ୍ୱନ୍ଦ୍ୱକୁ ସୁକୁଟ କୁହାଯାଏ । କେହି ପର ଗାଆଁରୁ ଆସି ନିଜ ଗାଆଁରେ କଳି ଲଗେଇଲେ ଵା ଝଗଡ଼ାଝାଟି କଲେ ଲୋକେ କୁହନ୍ତି "ଅମୁକେଇ ଏ ଗାଁଆକୁ ଆସି ସୁକୁଟ ଲଗାଇଛି/ଲଗାଉଛି" । ଅଭିନୟ; ନାଟ; ନୃତ୍ୟ ଅର୍ଥରେ ବି ସୁକୁଟ ଶବ୍ଦ ଵ୍ୟଵହାର କରାଯାଏ। କାହା ଘରେ ନିତି କଳିଝଗଡ଼ା ଲାଗିଲେ ବି ଲୋକେ କୁହନ୍ତି "ଅମୁକେଇ ଘରେ ସୁକୁଟ ଲାଗିଛି।" ପୁଣି ଲାଞ୍ଛନା; ହଟାହଟାକୁ ସୁକୁଟ କୁହାଯାଏ । ନିଜେ କେତେ ହଟହଟା ହେଉଛନ୍ତି ଜଣାଇ ଦେଵା ପାଇଁ ଲୋକେ କୁହନ୍ତି "ତୁ ମୋ ସୁକୁଟ ଦେଖୁଛୁ।" ସୁକୁଟ ଶବ୍ଦକୁ ନେଇ ଦୁଇଗୋଟି ଓଡ଼ିଆ କ୍ରିୟାଶବ୍ଦ ବି ଚଳୁଅଛି ‌। 

ପରର ଦୁଃଖ ଵା ଲାଞ୍ଚନାଭୋଗକୁ ଆନନ୍ଦ ସହିତ ଦେଖିଵାକୁ "ସୁକୁଟ ଦେଖିଵା" ବୋଲାଯାଏ ଠିକ୍ ସେହିପରି ଅନର୍ଥ ଵା କଳି ଭିଆଇଵାକୁ ସୁକୁଟ ଲଗାଇଵା,ସୁକୁଟ ଲଗାଇ ଦେଵା କୁହାଯାଏ ‌ । ଆଉ କେହି କେହି ଦୁଇ ଲୋକଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଦ୍ଵନ୍ଦ୍ଵ ଉପୁଜାଇ କଳି ଲଗାଇଵାକୁ ସୁକୁଟ କରିଵା କହିଥାନ୍ତି । ସୁକୁଟ ଶବ୍ଦଟି "ପୁରୀ ବୋଲି" ତଥା "ଦକ୍ଷିଣ ଓଡ଼ିଶାର କଥିତ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷା" ପୁସ୍ତକ ଦ୍ଵୟରେ ଥିଵାରୁ ସ୍ପଷ୍ଟ ହୋଇଯାଏ ଯେ ଏହି ଶବ୍ଦଟି ବହୁତ ସମ୍ଭଵ ପୁରୀ,ଗଞ୍ଜାମର କଥିତ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାରେ ପ୍ରଚଳିତ ଅଛି ‌ । କଥିତ ଓଡ଼ିଆ ଶବ୍ଦକୋଷରେ ମଧ୍ୟ ସୁକୁଟ ଶବ୍ଦଟି ପୁରୀ,ଗଞ୍ଜାମ ଓ ରାୟଗଡ଼ା ଜିଲ୍ଲାରେ ଯଥାକ୍ରମେ ଅନ୍ୟର ଵିଵାଦ ଵା ଦୁଃଖ ଦେଖି ସୁଖି ହେଵା ତଥା ଅନର୍ଥ ଲାଞ୍ଛନା ଅର୍ଥରେ ଵ୍ୟଵହୃତ ହୋଇଥାଏ ବୋଲି ଲିଖିତ ହୋଇଛି । 

ପ୍ରାଚୀନ ସାହିତ୍ୟରେ ସୁକୁଟ ଶବ୍ଦର ପ୍ରୟୋଗ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ସେଭଳି କୌଣସି ତଥ୍ୟ ମିଳିପାରେ ନାହିଁ ତେବେ ଦକ୍ଷିଣ ଓଡ଼ିଶାର କଥିତ ଭାଷାରେ ପ୍ରଚଳିତ ଲୋକଵାଣୀରେ ଏ ଶବ୍ଦ ନିଶ୍ଚୟ ଵ୍ୟଵହୃତ ହୋଇଅଛି । 

“ଏହି ପେଟ..., 

ଏହି ପେଟଲାଗି ବଙ୍ଗଳା ବାଟ, ଏହି ପେଟଲାଗି ଛଟପଟ,

ଏହି ପେଟ ଲାଗି ଧାନକୁଟ, 

ଏହି ପେଟଲାଗି ନଟକୂଟ,

ଏହି ପେଟଲାଗି ବସିଛି ହାଟ, ଏହି ପେଟଲାଗି ତେନ୍ତୁଳି ଛାଟ, ଏହି ପେଟ ଲାଗି ତଣ୍ଟି କାଟ,

ଏହି ପେଟଲାଗି ବଦନ ହେଟ, ଏହି ପେଟଲାଗି ଦେଖ ସୁକୁଟ, ଏହି ପେଟଲାଗି ଯମର ଭେଟ ।”

ସୁକୁଟ ଶବ୍ଦର ଵ୍ୟୁତ୍ପତ୍ତି ଇତିହାସ ଅସ୍ପଷ୍ଟ । ଅନୁମାନ କରାଯାଇପାରେ ଯେ ହୁଏତ ଶବ୍ଦଟି "ଶୁଷ୍କ କୂଟ"ରୁ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଇପାରେ । ଶୁଷ୍କ କଳହ,ଶୁଷ୍କ ଵିଵାଦ ଓ ଶୁଷ୍କ ତର୍କ ଭଳି ଶବ୍ଦ ଥିଵାରୁ ଏଭଳି ଅନୁମାନ ଅମୂଳକ ନୁହେଁ । ପୁଣି ଅତି ଅର୍ଥଜ 'ସୁ' ଶବ୍ଦ ସହିତ କପଟ ଅର୍ଥଜ 'କୂଟ' ଶବ୍ଦ ଯୁକ୍ତ ହୋଇ ମଧ୍ୟ ସୁକୁଟ ଶବ୍ଦଟି ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥାଇପାରେ। 

 

ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାର କାଠ ଶବ୍ଦ ସମ୍ଭାର

କାଠ ଶବ୍ଦଟି ଅନେକ ଭାରତୀୟ ଭାଷାରେ ଥିଲେ ବି ସର୍ଵାଧିକ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାରେ ଵ୍ୟଵହୃତ ହୋଇଥାଏ । ସଂସ୍କୃତ ଭାଷାରେ କାଷ୍ଠ ଶବ୍ଦ ରହିଛି,ତେବେ ପ୍ରାକୃତ ଭାଷାରେ କାଟ ଓ କାଠ ଶବ୍ଦ ଥିଲା । ଏହି ପ୍ରାକୃତ ମୂଳର କାଠ ଶବ୍ଦ ଆଜି ବି ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାରେ ଶୁଦ୍ଧ ମୂଳ ଅକାରାନ୍ତ 

ଉଚ୍ଚାରଣ ସହିତ ବଞ୍ଚି ରହିଛି । ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାରେ ତେବେ କାଠ ଶବ୍ଦଟି ନାନା ଅର୍ଥରେ ଵ୍ୟଵହୃତ ହୋଇଥାଏ । ଦାରୁ ଵା ଵୃକ୍ଷର କଠିନ ଅଂଶକୁ ଇଂରାଜୀ ଭାଷାରେ Wood କୁହନ୍ତି କିନ୍ତୁ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାରେ କାଠ କୁହାଯାଏ । ସାଧାରଣତଃ ବୃକ୍ଷର ବକଳା ତଳେ ଥିଵା କଠିନ ଅଂଶକୁ କାଠ କହନ୍ତି। ଇନ୍ଧନ ଵା ଜାଳଣିକାଠକୁ ଇଂରାଜୀରେ Fuel କୁହନ୍ତି କିନ୍ତୁ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାରେ ତାକୁ ବି କାଠ କୁହାଯାଏ। କାଠନିର୍ମିତ ଠେଙ୍ଗା; ଲାଠି ଵା Wooden stickକୁ ବି ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାରେ କାଠ କୁହାଯାଇଥାଏ । ଘରର ଖୁଣ୍ଟ, କଡ଼ି, ଶଗଡ଼ ଆଦି ନିର୍ମାଣ କରିବାପାଇଁ ବ୍ଯବହୃତ ବଡ଼ ଗଛର ଟାଣ କାଠକୁ ମଧ୍ୟ କେଵଳ କାଠ କୁହାଯାଇଥିଵା ଦୃଶ୍ୟ ହୁଏ । ସେହିପରି ଅନ୍ୟ ଦ୍ରଵ୍ୟ ଵା ଜୀଵିତ ଅଥଵା ନିର୍ଜୀଵ ଵସ୍ତୁ କ୍ଷେତ୍ରରେ ମଧ୍ୟ ଟାଣୁଆ, ଶକ୍ତ,କଠିନ,

ଶୁଖିଲା, ଶୁଷ୍କ, କାଠୁଆ ଓ ବହଳିଆ ଆଦି ଅର୍ଥରେ କାଠ ଶବ୍ଦଟି ଵ୍ୟଵହୃତ ହୋଇଥାଏ । 

ଭାଵ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଲକ୍ଷଣାର୍ଥ ନିର୍ଦ୍ଦୟ; କରୁଣାହୀନ; ନିଷ୍ଠୁର ଲୋକଙ୍କୁ କାଠ କୁହନ୍ତି । ପୁଣି କଷ୍ଟସହ ଵା Inured to pain ଅର୍ଥରେ କାଠ ଶବ୍ଦ ପ୍ରୟୋଗ କରାଯାଏ । 

ଉଦାହରଣ ସ୍ୱରୂପ “ଅପରେସନ୍ ହେଲା ବେଳେ ମୁଁ ଦିହକୁ କାଠ କରିଦେଲି।” ଭୟ ଵା ଵିସ୍ମୟରେ କିଂକର୍ତ୍ତଵ୍ୟଵିମୂଢ଼ ସ୍ଥିତିକୁ ମଧ୍ୟ କାଠ କୁହାଯାଏ । ଯଥା—“ମୁଁ ଯୁଦ୍ଧକ୍ଷେତ୍ରରେ ହଟ୍ଟଗୋଳ ଦେଖି କାଠ ହୋଇଗଲି।” ନୀରଵ; ନିଶ୍ଚଳ; ନିଷ୍ପନ୍ଦ ସ୍ଥିତିକୁ କାଠ କୁହାଯାଏ । ଯଥା— “ସିଏ କାଠ ପରି ପଡ଼ିରହିଛି ହଲୁନି କି ଚଙ୍କୁନି ।”

କାଠ ଶବ୍ଦ ଯୁକ୍ତ ହୋଇ ଅନେକ ଯୌଗିକ ଓଡ଼ିଆ ଶବ୍ଦ ରହିଛି । ତେବେ ଅଭିଧାନରେ 

ତନ୍ମଧ୍ୟରୁ ହୁଏତ ଅନେକ ସ୍ଥାନ ପାଇନଥିଵ ।‌ ନିମ୍ନରେ ପୂର୍ଣ୍ଣଚନ୍ଦ୍ର ଭାଷାକୋଷ ତଥା କଥିତ ଓଡ଼ିଆ ଶବ୍ଦକୋଷରେ ଥିଵା କାଠ ଶବ୍ଦଯୁକ୍ତ ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକର ସୂଚୀ ପ୍ରଦାନ କରାଗଲା...

•କାଠ ଅଡ଼ା—କାଠରେ ତିଆରି ଛୋଟ ହତାଯୁକ୍ତ ଅଣକ

•କାଠଆମିଳିତିପିତି—

କାଠୁଆ ଅମ୍ଳପିତ୍ତ

•କାଠ ଉଲମି — କାଠରେ

ଲାଗିଥିଵା ଉଈ

•କାଠକଇଞ୍ଚ—ଏକ ପ୍ରକାର ସ୍ଥଳଚର କଇଞ୍ଚ । ଏମାନେ ସାଧାରଣତଃ ଜଙ୍ଗଲରେ ରୁହନ୍ତି ।‌ ଏହାର ପିଠି ଜଳଚର କଇଞ୍ଚ ଅପେକ୍ଷା ବେଶି ଦେଉଳିଆ ଓ କୁଜା ହୋଇଥାଏ।

•କାଠକଟା— କାଠହଣା ଚଢେ଼ଇ

•କାଠକରମା — କମଳାଲେମ୍ବୁ

•କାଠକଳମ—ବାଡ଼ ବୁଜିଵାପାଇଁ ଵ୍ୟଵହୃତ ଗଛ ଯାହା ଅମରୀ ନାମରେ ଜଣାଶୁଣା,କାଠରେ ତିଆରି କଲମ, ଗବଗଛ

•କାଠକରୁଣା— କମଳାଲେମ୍ବୁ 

•କାଠକାଗଜ — ଶିରିସ କାଗଜ

•କାଠକେଞ୍ଚୁଆ—ଏକଜାତୀୟ ଛୋଟ କଇଞ୍ଚ । ଏହା ଦେହର ବ୍ୟାସ ୬"; ପିଠି ସାଧାରଣ କଇଁଚଙ୍କ ପିଠି ଅପେକ୍ଷା ଅଧିକ ଦେଉଳିଆ ଓ କୁଜା।

•କାଠଖପର —ଛପର, ଖପରିଲ

ଛପର

•କାଠଖୁମ୍ଫା/କାଠଖୁମ୍ପି— କାଠହଣା ଚଢେଇ

•କାଠଗଡ଼—ଲମ୍ବା ମୋଟ କାଠଖଣ୍ଡ

•କାଠଗଡ଼ା— ଵିଚାରାଳୟର

ମିଶାଲ, ଵିଚାରପତିଙ୍କୁ ବୟାନ ଦେଵା ପାଇଁ ନିର୍ମିତ ଗଡ଼ା

କାଠଗଡ଼ି—ଲମ୍ବା ମୋଟ କାଠଖଣ୍ଡ । (ଅଜଗର ତ କାଠଗଡ଼ି ପ୍ରାୟ ହୋଇ—କୃଷ୍ଣସିଂହ, ମହାଭାରତ ଵନ।)

କାଠଗଣ୍ଡି—ଡାଳ ଓ ଚେର ଅଂଶ ବାଦ ଦିଆଯାଇଥିଵା ଵୃକ୍ଷର ମୋଟ ଓ ଲମ୍ବ ଅଂଶ, ଲମ୍ବ ଓ ମୋଟା କାଠଖଣ୍ଡ(ସତ୍ୟଵାନ ଦେହୁଁ ଜୀଵନ ଯହୁଁ ଗଲା କାଠଗଣ୍ଡି ପରି ଦେହ ପଡ଼ିଣ ରହିଲା। କୃଷ୍ଣସିଂହ, ମହାଭାରତ ଵନ।)

•କାଠଗଣ୍ଡିଆ— ଅଳସୁଆ

•କାଠଗୋଲା — କାଠଵିକ୍ରୟ

କେନ୍ଦ୍ର, କାଠ ଗୋଦାମ

•କାଠଗୋଲାପ— ଏକ ଜାତୀୟ ଜଙ୍ଗଲୀ ଗୋଲାପ

•କାଠଘୋଡ଼ଚି/କାଠଘୋଡ଼ା— କାଷ୍ଠନିର୍ମିତ କ୍ରୀଡ଼ନକ ଘୋଡ଼ା

“ବାଇ ହୋଇଛୁ କି ବାଳୁତ ଭାଇ। କାଠଘୋଡ଼ା କି ପାଣି ପିଇ।” (କାହାଣୀ ଗୀତ),କାଠର ବେଞ୍ଚକୁ ବି କାଠଘୋଡ଼ା କୁହନ୍ତି ଯେହେତୁ ଏହା ଘୋଡ଼ା ପରି ହୋଇଥାଏ ଵା ଏହା ଚାରିଗୋଟି କାଠଗୋଡ଼ ଉପରେ କାଠ ଘୋଡ଼େଇ ନିର୍ମିତ ହୋଇଥାଏ 

•କାଠଚମ୍ପା—ଧଳା ଓ ନାଲି ଦୁଇ ଜାତିର ଫୁଲ ଓ ତହିଁର ଗଛ; ଗୁଲ୍ ବାସ,ଏକପ୍ରକାର ଘଡ଼ିବାଣ ଵା ଫଟାକି 

•କାଠଛତୁ—କାଠ ଉପରେ ଉଠୁଥିଵା ଏକ ଜାତୀୟ ଶକ୍ତ ଛତୁ

•କାଠଜନ୍ଦା—ଗଛରେ ରହୁଥିଵା ଏକଜାତୀୟ ପିପୀଲିକା । ଏମାନେ ଜନ୍ଦାଖାଇ ଆଦି ଗଛର ବକଳ ତଳେ ଥିଵା ସନ୍ଧିରେ ବସା କରି ରହନ୍ତି।

•କାଠଟୁକୁ/କାଠଠୁକୁ— କାଠହଣା ଚଢେଇ

•କାଠଠୋକରା— କାଠହଣା ଚଢେ଼ଇ

•କାଠନେକାର—ଶୁଷ୍କ ବମନ; ଶୁଖିଲା ଅଇ; ଯେଉଁ ଅଇରେ ବାନ୍ତି ଆଦି ବାହାରେ ନାହିଁ

•କାଠପଟାଳି— ଜଳପଥରେ

ସ୍ଥାନାନ୍ତରି ସମ୍ବନ୍ଧ ବହୁ କାଠଖଣ୍ଡ;କାଠଭେଳା

•କାଠପତର—ଶାଳୁଆ ଗଛର ପତ୍ର । ଏ ପତ୍ର ଶୁଖିଗଲେ ମଧ୍ୟ ବହୁକାଳସ୍ଥାୟୀ ଓ ଟାଆଁସା ରହେ। ଏଥିପାଇଁ ଏ ପତ୍ରରେ ମସଲା ଆଦି ରଖି ପୋଟଳା ବନ୍ଧାଯାଏ ଏଵଂ ଗୁଡ଼ିଏ ପତ୍ରକୁ ଲଗାଲଗି କରି ସିଲେଇ କରି ଏହି 'ଖଲିପତର'ରେ ଲୋକେ ଭାତ ଆଦି କୁଢ଼ାଇ ଖାଆନ୍ତି ଓ ଏ କାଠପତରରେ ଦନା, ଠୋଲା ଆଦି ମଧ୍ୟ କରାଯାଏ। 

•କାଠ ପଳଖା—ଅସାରମଣିଷ,କାଠ ଆସ୍ତରଣ

•କାଠ ପାଇଟାଳ— କାଠ ମିସ୍ତ୍ରୀ

•କାଠପିମ୍ପୁଡ଼ି—ଗଛରେ ରହୁଥିଵା ଏକ ଜାତୀୟ ପିମ୍ପୁଡ଼ି,ଏମାନେ କାଠଜନ୍ଦାଙ୍କଠାରୁ ଆକାରରେ ସାନ।

•କାଠପେଙ୍ଗୁ—ଵନ୍ୟ ଵୃକ୍ଷଵିଶେଷ । ଏହାର ଫଳରୁ ତେଲ ବାହାରେ। ଏହି ତେଲ ଘାଆ ଶୁଖାଇଵାପାଇଁ ଔଷଧରୂପେ ଵ୍ୟଵହୃତ ହୁଏ।

•କାଠବରଣ/କାଠବରୁଣ/କାଠବରଣ୍ଡ/କାଠବରୁଣ୍ଡ/କାଠଭରଣ୍ଡ—ଯୁଵାକାଳରେ ମୁହଁରେ ବାହାରିଵା ଟାଣୁଆ କ୍ଷୁଦ୍ର ଵ୍ରଣଵିଶେଷ । ଏହାକୁ ବୟଃଵ୍ରଣମଧ୍ୟ କୁହନ୍ତି ।ଏଥିମଧ୍ୟରେ ଗୋଟିଏ ଖିଲପରି ସରୁଆ ଧଳା ଟାଣୁଆ ଵସ୍ତୁ ଥାଏ; ବରଣକୁ ଚିପିଦେଲେ ଖିଲ ବାହାରିପଡ଼େ। 

•କାଠବାଇଗଣ—ଏକପ୍ରକାର ଜଙ୍ଗଲି ଗଛ ଓ ତାହାର ଫଳ ।

ଏ ଗଛ ଗଡ଼ଜାତରେ ଦେଖାଯାଏ ଏଵଂ ଚାରିରୁ ଛଅ ଫୁଟ ଉଚ୍ଚ ହୋଇଥାଏ। ଜନଜାତୀୟ ଲୋକେ ଏହାର ଫଳକୁ ତିଅଣ କରି ଖାଆନ୍ତି। ଏଥିର ଫଳ ଭେଜିବାଇଗଣ ପରି ଛୋଟ।

•କାଠବିରାଡ଼ି— ଗୁଣ୍ଡୁଚିମୂଷା

•କାଠବେଙ୍ଗ—କାଠ ଭିତରେ ରହୁଥିଵା ଏକ ଜାତୀୟ ବେଙ୍ଗ । ଏମାନେ ସାଧାରଣ ବେଙ୍ଗ ଅପେକ୍ଷା ବେଶିଦୂର ଡିଅନ୍ତି।

“ଏ ଵିଚାର ନ କରନ୍ତି ଯେଉଁ ସ୍ତିରୀଜନ, କାଠ ବେଙ୍ଗ କରି ତାକୁ ଜନ୍ମ କରେ ଯମ । (ସାରଳାମହାଭାରତ, ଆଦିପର୍ଵ)

•କାଠବେଙ୍ଗଲି— ମଞ୍ଜୁଆତି

•କାଠବେତ— ଏକ ଜାତୀୟ ବେତଗଛ

•କାଠଭେଜି—ଏକପ୍ରକାର ବଡ଼ ବନ୍ୟ ଗଛ । ଏହାର ଛୁଇଁ ଚେପ୍ଟା।

•କାଠଭୋଜି—ଗ୍ରାମର ଜନ୍ତାଳ

(ବୋଧହୁଏ ଅଧିକ କାଠ ଵ୍ୟଵହାର କରାଯାଏ ବୋଲି ଏଭଳି ନାମକରଣ ହୋଇଥିଲା?)

•କାଠମଞ୍ଜୁଆତି—ଏକ ଜାତୀୟ ମଞ୍ଜୁଆତି,ହରଗୌରା ଗଛ

•କାଠମଡ଼ମଡ଼ି—ଏକପ୍ରକାର ଵନ୍ୟ ଗଛ(Antidesma Ghaesembilla)

•କାଠମଲ୍ଲୀ—ବଣମଲ୍ଲୀ

•କାଠମାଳି—କାଠରୁ କୁନ୍ଦା ହୋଇ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୋଇଥିବା ମାଳା

•କାଠମାଳିଆ—କାଠମାଳି ପରିହିତ ଵ୍ୟକ୍ତି,କପଟସନ୍ୟାସୀ,କାଠକୁ ଯନ୍ତ୍ରରେ କୁନ୍ଦି ତହିଁରୁ ମାଳା ତିଆରି କରିଵା ଜାତି ଵିଶେଷ 

•କାଠମୁଖା—କାଷ୍ଠନିର୍ମିତ ଛଦ୍ମ ମୁଖ; ଅସୁର, ମାଙ୍କଡ଼ଆଦିଙ୍କ ମୁହଁ ଅନୁକରଣରେ ପ୍ରସ୍ତୁତ ଓ ଚିତ୍ରିତ କାଠର ଆଵରଣ; ଯାହାକୁ ମୁହଁ ଉପରେ ବାନ୍ଧି ଯାତ୍ରାବାଲାମାନେ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ସୁଆଙ୍ଗ ଦେଖାନ୍ତି

•କାଠ ମୁହାଁ— ନିର୍ଲଜ, ବେହିୟା,କାଠମୁଖା

•କାଠମେଣ୍ଟୁ— କରତ କଳ

•କାଠରା—ବଢେଇ, କାଠୁରିଆ(ଯେମିତି -କାଚରା)

•କାଠରାଉତିଆ—ଉତ୍କଳଦେଶୀୟ ଉତ୍କୃଷ୍ଟ କ୍ଷତ୍ରିୟ ଜାତି

•କାଠରିଆ— କାଠୁରିଆ,କାଠରା

•କାଠଲଇ— ସୁଆମ

•କାଠଲେମ୍ବୁ— କାନ୍ଧିଆଲେମ୍ବୁ,

ବଡଲେମ୍ବୁ(ଏହାକୁ ଜମ୍ଭିରା,ସାନଟଭା, ଖଟାକମଳା ଓ କରୁଣା ବି କୁହାଯାଏ)

•କାଠଵିଷ—ଏକଜାତୀୟ ଵୃକ୍ଷରୁ ଜାତ ଵିଷ; ମହୁରା

•କାଠଶିଆଳି— ଏକ ପ୍ରକାର

ଜଙ୍ଗଲୀ ଗଛ

•କାଠହଣା —ଥଣ୍ଟରେ କାଠ ହାଣି ଘର କରୁଥିଵା ତଥା ପୋକ ଜୋକ ଖାଉଥିଵା ଚଢେ଼ଇ ଵିଶେଷ । ଏ ଚଢ଼େଇ ଗଛର ଗଣ୍ଡିରେ ମାକଡ଼ଭଳି ଗୋଡ଼ଦ୍ୱାରା ଚଢ଼ି ବକଳକୁ ଲମ୍ବ ମୁନିଆ ଥଣ୍ଟଦ୍ୱାରା ଛଡ଼ାଇ ତାହା ମଧ୍ୟରେ ଥିଵା ପୋକକୁ ଖାଏ। ମୁଣ୍ଡରେ ଚୂଳ ଥାଏ । ଏମାନଙ୍କ ଜିଭ ଲମ୍ବ; ଏ ଜିଭଦ୍ୱାରା ଗଛର ଗର୍ତ୍ତ ମଧ୍ୟରୁ ପୋକ ଆଦି କାଢ଼ି ଖାଆନ୍ତି । 

•କାଠହରା/କାଠହରିଆ— କାଠରା,କାଠୁରିଆ

•କାଠହାରିଆ—(ଶହେ ଵର୍ଷ ତଳେ)କଟକ ଜିଲ୍ଲା କାଠହାର ନାମକ ଗ୍ରାମର ତନ୍ତୀମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା ବୁଣା ହୋଇଥିଵା ଉତ୍କୃଷ୍ଟ ଲୁଗା । ଏବେ ଏ ଲୁଗା ମିଳୁଛି କି ନାହିଁ କଟକଵାସୀ ସ୍ଥାନୀୟ ଲୋକେ କହିପାରିବେ

•କାଠହାବିଳି—ଭିତର ଖୋଳାଯାଇ ଫମ୍ପା କରାଯାଇଥିଵା କାଠର ନଳି ଭିତରେ ବାରୁଦ ପୂରାଯାଇ ତିଆରି କରାଯିଵା ହାବିଳି ବାଣ

•ଅକାଠ—ନିକୃଷ୍ଟ ଶ୍ରେଣୀର କାଠ

•ଅକାଠ କାଠ(କାଠକାଠ)— କୌଣସି କାର୍ଯ୍ୟ କରିଵାକୁ ପଶ୍ଚାତ୍ପଦ ଵା କୁଣ୍ଠିତ; ନିଶ୍ଚେଷ୍ଟ

•ଅଖକାଠ— ଅଖ ପାଇଁ ଉପଯୋଗୀ ଅର୍ଥାତ୍ ବେଶି ଭାର ବହନକ୍ଷମ କାଠ। ସବୁ ପ୍ରକାରର କାଠରେ ଅଖ ତିଆରି ହୁଏନାହିଁ। ଯେଉଁ କାଠ ଵିଶେଷ ଭାର ସହିପାରେ ସେହି ଜାତୀୟ କାଠରେ ଅଖ ତିଆରି ହୁଏ। ଯଥା—ଧଅ, ଧାମଣ, ଗିରିଙ୍ଗା, ଅସନ, ବେଲ।

•ଆଠକାଠ—କାର୍ଯ୍ୟ କରିଵାକୁ ପଶ୍ଚାତ୍ପଦ

•ଆଡ଼କାଠ— ତନ୍ତର ବାଆଁ ପାଖରୁ ଡାହାଣକୁ ଲଗାଯାଇଥିବା ଦଣ୍ଡ(ହଡ଼ିକାଠ),ଚାଳଘରର ଗୋଟିଏ କାନ୍ଥ ଉପରୁ ବିପରୀତ କାନ୍ଥର ମୁଣ୍ଡକୁ ଚଉଡ଼ା ବାଗରେ ପଡ଼ିଥିବା କାଠ(ଓରା)

(ଆଡ଼କାଠରେ ଡେରା ହୋଇଛି ଦେବଧନୁ ଦେଖି ଆନନ୍ଦ ହୋଇଲେ ଯଶୋଦାର ସୂନୁ। ନାରାୟଣ, ହରିବଂଶ।)

ଅର୍ଗଳ; ଅଲଗଡା; ବାଟକୁ ଵା ଖୋଲା ଯାଗାକୁ ସାମୟିକ ଅବରୋଧ କରିଵା (ଓ ଦରକାର ପଡ଼ିଲେ ଖୋଲିଦେଵା) ପାଇଁ ବାଟ ଵା ଖୋଲା ଫାଙ୍କର ଦୁଇ ପାଖରେ ପୋତା ହୋଇଥିଵା ଦୁଇ ଖୁଣ୍ଟର କଣାରେ ଗଳାଯାଇଥିବା କାଠ ଵା ଧଡ଼ାକୁ ମଧ୍ୟ ଆଡ଼କାଠ କୁହନ୍ତି । ପଶୁ ବଳି ଦେଵାପାଇଁ ଵ୍ୟଵହୃତ ଅର୍ଗଳ ଵା କୀଳକକୁ ଆଡ଼କାଠ କୁହାଯାଏ । ନାଳ ଵା ପହଣି ପାରି ହେବାପାଇଁ ନାଳ ଉପରେ ପ୍ରସ୍ଥବାଗରେ ଵା ଆଡ଼ବାଗରେ ପଡ଼ିଥିଵା ଲମ୍ବ କାଠକୁ ଆଡ଼କାଠ କୁହାଯାଏ । ଲମ୍ବଦଣ୍ଡରେ ଛକି ପଡ଼ି ବନ୍ଧାଯାଇଥିଵା ଛୋଟ ଦଣ୍ଡକୁ ଆଡ଼କାଠ କୁହାଯାଏ । ଵିଷମସମସ୍ୟା,ଗୋଲକଧନ୍ଦା( Dilemma.) ଓ ଅଖଞ୍ଜିଆ ଅଵସ୍ଥାକୁ ଆଡ଼କାଠ କୁହାଯାଏ । 

(ଯଥା—ସେ ମତେ ଆଡ଼କାଠରେ ପକାଇଦେଲା)

•କମଳକାଠ— ପଦ୍ମକାଠ 

(“ଚନ୍ଦନ ଅଗର କମଳକାଠରେ ଅନଳ ଲଗାଇ—ବିଶ୍ୱନାଥ, ବିଚିତ୍ରରାମାୟଣ।”)

•କଳାକାଠ—ଵିଵର୍ଣ୍ଣ,କୃଷ୍ଣଵର୍ଣ୍ଣ

•କାଠିକାଠ—କୌଣସି କାର୍ଯ୍ୟ କରିବାକୁ ପଶ୍ଚାଦ୍ପଦ ଵା ପରାଙ୍ମୁଖ,ଅସଂଖ୍ୟ(Countless)

•କୋଠକାଠ—ଗ୍ରାମଵାସୀ ସକଳ ଵ୍ୟକ୍ତିଙ୍କର ଏକତ୍ର ଅଧିକୃତ ସମ୍ପତ୍ତି,ଗ୍ରାମର ଇଜମାଲି ସମ୍ପତ୍ତିର ଆୟ ଵା ଉତ୍ପାଦନ—

•ଗୁଳୁଚିକାଠ— ମାଲଖମ୍ବ

•ଚଇଁକାଠ/ଚଇକାଠ/ଚାଇଁକାଠ— ଔଷଧୀୟ ଲତିକା ଵିଶେଷ । ଏହା ତାମ୍ବୂଳାଦି ବର୍ଗର ଲତା। ଏହି ଲତା ନଦୀ ଓ ପାଣିକୂଳରେ ହୁଏ। ଏହାର ପତ୍ରର ଆକାର ପାନ ପରି; ଫଳ ପିପ୍ପଳୀ ପରି। ଏହା ଗୁହ୍ୟଦେଶଜାତ ରୋଗନାଶକ। ଏହି ଲତାର ଫଳକୁ ଗଜପିପ୍ପଳୀ ଵା ବଣ ପିପ୍ପଳା ବୋଲାଯାଏ।

•ଚଉକାଠ

•ଜାଳଣୀକାଠ—ଇନ୍ଧନ; ଜାଳିଵାରେ ବ୍ଯବହୃତ କାଷ୍ଠ

•ଡାଳିକାଠ—ଯେଉଁ କାଠ ସରୁଆ ଓ ସଳଖ; ଯେଉଁ ଡାଳରେ ଗଣ୍ଠି ନ ଥାଏ ।

•ତୁଳିକାଠ—ତନ୍ତିମାନଙ୍କ ଲୁଗା ବୁଣିଵା କାଠ; ଯହିଁରେ ଲୁଗାର ବୁଣା ଅଂଶ ଗୁଡ଼ିଆ ଯାଏ

•ପୁଣ୍ଡରିୟା କାଠ,ପୁଣ୍ଡରୀକ କାଠ— ପଦ୍ମକାଠ

•ଫାଳିଆ କାଠ/କାଠ ଫାଳିଆ—ଚିରା ହୋଇଥିଵା କାଠ

•ଫାଶିକାଠ—ଯେଉଁ ଚଉକାଠରେ କଡ଼ିରୁ ଦଉଡ଼ା ଲଗାଇ ଫାଶି ଦଣ୍ଡ ଦିଆଯାଏ

•ବଡ଼ କାଠ— ଏକ ପ୍ରକାର ବଡ଼ ଢୋଲ । ଏହା 3\4 ହାତ ଲମ୍ବ ଓ ଦୁଇ ହାତ ବ୍ୟାସ ବିଶିଷ୍ଟ ଓ ଏଥିର ଦୁଇ ମୁଣ୍ଡରେ ଚମ ଛିଆଣି ହୋଇ ଥାଏ, ଏହାକୁ ଏକାଧିକ ଲୋକ ବାଉଁଶରେ ଝୁଲାଇ ବାଉଁଶର ଦୁଇ ମୁଣ୍ଡ କାନ୍ଧୋଇ କରି ସ୍ଥାନାନ୍ତରକୁ ନିଅନ୍ତି।

•ବାଇଦ ବଡ଼କାଠ—ସାନ ଢୋଲ ଓ ବଡ଼ ଢୋଲ

•ବାହାଦୁର୍ କାଠ/ବାହାଦୁରୀ କାଠ—ଶାଳ, ସାଗୁଆନ ପ୍ରଭୃତି କାଠର ବଡ଼ ବଡ଼ ମୁଣ୍ଡି—

•ବିଡ଼ିକାଠ—ଛୋଟ ଛୋଟ ବିଡ଼ାରେ ବନ୍ଧା ହୋଇ ବଜାରରେ ବିକ୍ରି କରା ଯାଉଥିଵା ଜାଳେଣୀ କାଠ

•ମଞ୍ଜକାଠ—କାଷ୍ଠର ମଜ୍ଜା; କାଠ ଭିତରର ସାର ଅଂଶ

•ମାଡ଼ିକାଠ— ମାଡ଼ି

•ମାଲୁମକାଠ—ଜାହାଜର ପ୍ରଧାନ ମାସ୍ତୁଲ

•ମୁଣ୍ଡିକାଠ—ମୂଳରୁ ଛେଦିତ ହୋଇଥିଵା ବଡ଼ ଗଛର ଶାଖା ଶୂନ୍ଯ ଗଣ୍ଡି

•ରଇ କାଠ—ଚିତାଗ୍ନି ଜଳାଇଵା ପାଇଁ ଵ୍ୟଵହୃତ କାଠ,ଦୀପିଦଣ୍ଡୀ ଵା ନଳାଦାଣ୍ଡୀ ;ପୋଖରୀର ମଧ୍ୟସ୍ଥଳରେ ପୋତାଯିବା ବେଲ ଆଦି କାଠର ଖମ୍ବ

•ରେଙ୍ଗାଳ କାଠ— ଶୁଖିଲା ଶାଳ କାଠ

•ସଙ୍ଘା କାଠ—ଗୁଜ ତଳେଥିଵା ଘରର ପ୍ରଧାନ ମୋଟ କାଠ; ଉରା

•ହଡ଼ିକାଠ—ପଶୁବଳି ଦେଵାରେ ପଶୁର ବେକ କାଟିଵାପାଇଁ ଵ୍ୟଵହୃତ ଯୂପକାଷ୍ଠ ;ଆଡ଼କାଠ

•ହାଡ଼କାଠ—ହାକୁଚ କଣ୍ଟା ଗୁଳ

•ହାଣ୍ଡିକାଠ—

ପାକସାମଗ୍ରୀ (ଚାଉଳ, ମୁଗ, ପରିବାଆଦି) କୁ ରାନ୍ଧିଵା ପାଇଁ ଆଵଶ୍ୟକ ୨ଟି ଵସ୍ତୁ (ଯଥା— ହାଣ୍ଡି ଵା ପାକପାତ୍ର ଓ ଜାଳ ଵା ଜାଳଣୀକାଠ)

ଶବ୍ଦ ସମ୍ଭାର ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଓଡ଼ିଆ ଏକ ଵିଶାଳ ଭାଷା । କାଠ ଶବ୍ଦ ଯୁକ୍ତ ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକର ସୂଚୀ ଏହା ପ୍ରମାଣ କରିଵାକୁ ଯଥେଷ୍ଟ ନୁହେଁ କି ?

"କ୍ରମଶଃ ହଜିଯାଉଥିଵା ଗୋଟିଏ ଚୂଲି ଓ ତାହାର ଵିଭିନ୍ନ ଓଡ଼ିଆ ନାମ"

ଵିଵାହ,ଯଜ୍ଞ,ଶ୍ରାଦ୍ଧ,ଉତ୍ସଵ,ଵିଦେଶଵାସ ଓ ଧାନସିଝା ସମୟରେ ପହଣି କରି ଅସ୍ଥାୟୀ ଲମ୍ବ ଚୁଲ୍ଲୀ ଖୋଳାଯାଏ । ଏଭଳି ଚୂଲିରେ ଉପରେ ଧାଡ଼ି ହୋଇ ବହୁତ ହାଣ୍ଡି ବସି ପାରେ। ଏ ଧରଣର ଅସ୍ଥାୟୀ ଲମ୍ବଚୂଲି,ଓଡ଼ିଶାର ଵିଭିନ୍ନ ଅଞ୍ଚଳରେ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ଆକାର ପ୍ରକାରର ଗଢ଼ାଯାଏ ଏଵଂ ସ୍ଥାନ ଵିଶେଷରେ ଏହାର ନାମ ମଧ୍ୟ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ହୋଇଥାଏ । ପୂର୍ଣ୍ଣଚନ୍ଦ୍ର ଭାଷାକୋଷରୁ ଏହି ଜାତୀୟ ଅସ୍ଥାୟୀ ଲମ୍ବଚୂଲିର ଖନ୍ଦା,ଅହିଆ,

ଇଁଟଲା,ଝୁଲି ଓ ଝୁଲୁ ଇତ୍ୟାଦି ପାଞ୍ଚଗୋଟି ନାମ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇଅଛି । 

ଓଡ଼ିଆ ଜାତି ପାଇଁ ଖନ୍ଦା ନୂଆ ନୁହେଁ। ବହୁ ପ୍ରାଚୀନ କାଳରୁ ଓଡ଼ିଶାର ଲୋକେ ଖନ୍ଦା ଖୋଳି ତା’ଉପରେ ଛାମୁଣ୍ଡିଆ କରୁଥିଲେ ଏଵଂ 

ଏହି ସ୍ଥାନକୁ ଖନ୍ଦାଶାଳ,ଖଞ୍ଚାଶାଳ ଓ ଖନ୍ଦାଘର କହୁଥିଲେ ।

ଗଞ୍ଜାମର କଵି କୃଷ୍ଣସିଂହ ତାଙ୍କ କୃଷ୍ଣ ମହାଭାରତରେ ଖନ୍ଦାଘର ଶବ୍ଦର ପ୍ରୟୋଗ ଏହି ଅର୍ଥରେ କରିଅଛନ୍ତି ...

”ଦ୍ରୌପଦୀ ଆସୁ ଆସୁ ଭୀମଙ୍କୁ ଦେଖିଲେ ବିରାଟ ଖନ୍ଦାଘରେ ଛିଡ଼ା ହୋଇଥିଲେ।” (କୃଷ୍ଣସିଂହ. କୃଷ୍ଣମହାଭାରତ. ଵିରାଟପର୍ଵ।)

ଖନ୍ଦା ଖୋଳା ସମୟରେ ଚାରି ଵା ଏକାଧିକ ହାଣ୍ଡି ବସିଵା ଭଳି ଚୂଲି ବସିଵା ଭଳି ଖନ୍ଦା ପ୍ରସ୍ତୁତ ହେଉଥିଲା । ଏହାର ପ୍ରମାଣ ସ୍ଵରୂପ ଫକୀରମୋହନ ସେନାପତିଙ୍କ ଗଳ୍ପସ୍ଵଳ୍ପର କିଛି ପଦ ଉଦାହରଣ ସ୍ୱରୂପ ଦିଆଯାଇପାରେ । ଯଥା:-

 “କାଲି ବିଭା । ମଙ୍ଗନରାତିରେ ସବୁ କୁଣିଆ ପହଞ୍ଚିଗଲେ । ଖନ୍ଦା ଲାଗିଗଲା । ସେହି କୁଣିଆ ଭିତରୁ ଚାରି ଜଣ ରାନ୍ଧୁଣୀ ପରଷୁଣୀ ବାହାରି ପଡ଼ିଲେ ।”

ପଦରୁ ସ୍ପଷ୍ଟ ହୁଏ ଯେ ଖନ୍ଦାରେ ଚାରିଗୋଟି ଚୂଲି ଥିଵାରୁ ଚାରିଜଣ ରାନ୍ଧୁଣୀ ପରଷୁଣୀ ଲୋଡ଼ା ହେଲେ ଅନ୍ୟଥା ଗୋଟିଏ ଦୁଇଗୋଟି ଚୂଲି ହୋଇଥିଲେ ଜଣେ ଦୁଇଜଣରେ କାମ ପଟିଯାଇଥାନ୍ତା । ଏହି ଖନ୍ଦା ଶବ୍ଦର ମୂଳ ଇଂଣ୍ଡିକ୍ ରୂପ *khaḍḍa ଥିଲା । ପାରମ୍ପରିକ ଭାଷାଵିଦମାନେ ଏହି ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକର କ୍ଷୁଦ୍ରରୂପ "ଖନ୍ ଧାତୁ(ଖଣି,ଖନନ,ଖନ୍ଦା) ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରିଥିଲେ । 

ସେହିପରି ଦୁଇଧାଡ଼ି ହାଣ୍ଡି ବସିଵା ଅହ୍ୟା ଵା ଲମ୍ବଚୁଲିକୁ ଓଡ଼ିଶାର ପଶ୍ଚିମାଞ୍ଚଳରେ 'ଝୁଲି' ଓ 'ଝୁଲୁ' କୁହାଯାଏ ଏଵଂ ଏହି ଶବ୍ଦଦ୍ଵୟ 'ଚୂଲି' ଶବ୍ଦର ପରିଵର୍ତ୍ତିତ ରୂପ ବୋଲି ଭାଷାକୋଷରେ ଉଲ୍ଲେଖ ଅଛି ‌। ତେବେ ବହୁତ ଲୋକେ ଜାଣିନଥିବେ ଯେ ଓଡ଼ିଆ ଆଦି ଵିଭିନ୍ନ ଇଂଣ୍ଡିକ୍ ଭାଷାଗୁଡ଼ିକରେ ଵ୍ୟଵହୃତ 'ଚୁଲ୍ଲା','ଚୂଲି' ଓ 'चूल्हा' ଇତ୍ୟାଦି ଶବ୍ଦଗୁଡ଼ିକ ମୂଳତଃ ଦ୍ରାଵିଡ଼ ଭାଷାପରିଵାରରୁ ସଂସ୍କୃତ ଭାଷା ଦେଇ ପ୍ରଚଳିତ । ମୂଳ ଦ୍ରାଵିଡ଼ ଶବ୍ଦ cuḷḷ ଵା cuḷḷa ଶବ୍ଦଟି ସଂସ୍କୃତ ଭାଷାରେ ଚୁଲ୍ଲା,ଚୁଲ୍ଲି ଵା ଚୁଲ୍ଲୀ ରୂପେ ଚୁଲ୍ଲ ଧାତୁରୁ 

ଵିଳାସ କରିଵା,କେଳି କରିଵା ଅର୍ଥରେ ନିଷ୍ପନ୍ନ କରାଯାଇ ଗୃହୀତ ହୋଇଛି ।‌

ପୂର୍ଣ୍ଣଚନ୍ଦ୍ର ଭାଷାକୋଷରେ ଖନ୍ଦାଚୂଲିର ଆଉ ଏକ ପ୍ରତିଶବ୍ଦ 'ଇଁଟଲା' ଓଡ଼ିଶାର ପଶ୍ଚିମାଞ୍ଚଳରେ ପ୍ରଚଳିତ ଥିଵା କୁହାଯାଇଛି । ତେବେ ଏହି ଶବ୍ଦଟି ଆଷ୍ଟ୍ରୋଏସୀୟ ଭାଷାପରିଵାରର ଶବ୍ଦ ହୋଇଥିଵା ସମ୍ଭଵ କାରଣ ହୋ ଭାଷାରେ ଚୂଲିକୁ 

ଇଟୁଲଃ ଓ ଇଟୁଲାଡ୍ କୁହାଯାଏ ।‌ ହୋ ଭାଷାରେ କୁହନ୍ତି "ଇଟୁଲଃରେ ଚାଟୁବୁ ଚନ୍ଦାୟା ।" ଅର୍ଥାତ୍ "ଚୁଲିରେ ହାଣ୍ଡି ବସାଇଵା ।" ଏଵଂ 

"ଇଟୁଲାଡ୍‌ରେ ସେଙ୍ଗେଲ୍ ତୁମ୍ବୁଡେମ୍ ।" ଅର୍ଥାତ୍ "ଚୁଲିରେ ନିଆଁ ଲାଗାଇଵ ।"

ମାତ୍ର ଖନ୍ଦାଚୂଲିର ଅନ୍ୟତମ ଓଡ଼ିଆ ନାମ 

ଅହ୍ୟା ଵା ଅହିଆ ଏକ ପ୍ରାଚୀନତମ ଓଡ଼ିଆ ଶବ୍ଦ । ଭୋଜି ଇତ୍ୟାଦିରେ ସାମୟିକ ରନ୍ଧନ ସମୟରେ ଏକାଧିକ ହାଣ୍ଡି ବସାଯିଵା ପାଇଁ ନିର୍ମିତ ଏହି ଵିଶେଷ ଧରଣର ଚୂଲିର ଅହିଆ ଵା ଅହ୍ୟା ନାମଟି ଅତି ପ୍ରାଚୀନ । 

ଅଵଶ୍ୟ ପୂର୍ଣ୍ଣଚନ୍ଦ୍ର ଭାଷାକୋଷରେ ଅହ୍ୟା ଵା ଅହିଆ ଶବ୍ଦର ଵ୍ୟୁତ୍ପତ୍ତି ସମ୍ବନ୍ଧିତ କୌଣସି ମତ ଦିଆଯାଇନାହିଁ ତେବେ Sir. Ralph Lilley Turnerଙ୍କ ଦ୍ଵାରା ସଂକଳିତ "A comparative dictionary of Indo-Aryan languages"ରୁ ଜଣାଯାଏ ଯେ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାର ଏହି ଅହିଆ ଵା ଅହ୍ୟା ଶବ୍ଦଟି ମୂଳ ପ୍ରାକ୍ ଇଣ୍ଡିକ୍ ādhí('deposit') ଶବ୍ଦ ମୂଳର ଶବ୍ଦ ଅଟେ । ଏହାର ମୂଳ ଧାତୁରୂପ 'ଧା ଧାତୁ' ବୋଲି Turner ମହାଶୟ ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି। ଋକଵେଦରେ ādhí ଶବ୍ଦ 'receptacle' ଅର୍ଥରେ ପ୍ରୟୋଗ କରାଯାଇଛି। ପରେ ସଂସ୍କୃତ ଭାଷାରେ ଅଧିକରଣ(receptacle) ଓ ଅଧିଶ୍ରୟ(receptacle) ଆଦି ଶବ୍ଦ ଏହି ମୂଳ ଇଂଣ୍ଡିକ୍ ଶବ୍ଦ ādhíର ଅର୍ଥ ଘେନି ପ୍ରଚଳିତ ହୋଇଥିଲା । ପ୍ରାକ୍ ଇଣ୍ଡିକ୍ ଭାଷାରେ ādhí ସହିତ ସମୋଦ୍ଧୃତ ā́dadhāti ବୋଲି ଆଉ ଏକ ଶବ୍ଦ ଥିଲା ଯାହା'adds fuel to fire' ଵା "ଅଗ୍ନିରେ ଘିଅ ଆଦି ଇନ୍ଧନ ପ୍ରଦାନ" ଅର୍ଥରେ ପ୍ରୟୋଗ କରାଯାଉଥିଲା । ଋକଵେଦରେ ଏହି ଶବ୍ଦଟି ପରେ ସାମାନ୍ୟ ପରିଵର୍ତ୍ତିତ ହୋଇ ā́hita ରୂପେ ସମ ଅର୍ଥରେ ଚଳିଲା । Sir. Ralph Lilley Turnerଙ୍କ ଅନୁସାରେ ଏହି ଵୈଦିକ ā́hita ଶବ୍ଦରୁ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାରେ ଅହିଆ ଓ ଅହ୍ୟା ଶବ୍ଦ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛି । ପୁଣି ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାରେ କୁମ୍ଭାରର ଚୁହ୍ଲୀ ତଥା କମାରମାନଙ୍କ ଲୁହା ଘଷିଵାର ଯନ୍ତ୍ର raspକୁ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାରେ ଉହା କୁହାଯାଏ ତେବେ ଏ ଶବ୍ଦଟି ପ୍ରାକ୍ ଇଂଣ୍ଡିକ୍ āpāka ସହିତ ସମୋଦ୍ଧୃତ ବୋଲି ପ୍ରୋକ୍ତ comparative dictionaryରୁ ଜଣାଯାଏ । 

ହୁଏତ ଆଜି ଆଉ ସେତେ ଖନ୍ଦା,ଝୁଲି ଵା ଝୁଲୁ,ଇଁଟାଲା ଓ ଅହ୍ୟା ଵା ଅହିଆ କରାଯାଉନାହିଁ କିନ୍ତୁ ଏହି ସବୁ ଶବ୍ଦ ଵିଶେଷତଃ ଅହ୍ୟା ଵା ଅହିଆ ଶବ୍ଦର ଇତିହାସ ଆମକୁ ଜଣାଇ ଦିଏ ଯେ ଆମ ଭାଷା କେତେ ପ୍ରାଚୀନ ଓ ଗୌରଵମୟ। 

ମାଣ୍ଡୁ ଶବ୍ଦ ରହସ୍ୟ

ଦକ୍ଷିଣ ଓଡ଼ିଶାରେ 'ମାଣ୍ଡିଆ' ବୋଇଲେ 'ଟଙ୍କା'

ମାଣ୍ଡିଆ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଦେଖିଲେ ...

•ମାଣ୍ଡିଆ ଵା ଟଙ୍କା ପରି ଯିଏ ମୂଲ୍ୟଵାନ ସିଏ ମାଣ୍ଡୁ 😆

•ମୂଲ୍ୟଵାନ ମାଣ୍ଡିଆ ଵା ଟଙ୍କା ଯିଏ ସାରି ଦିଏ ସିଏ ବି ମାଣ୍ଡୁ 😂

•ମାଣ୍ଡିଆ ଵା ଟଙ୍କା ଵିନା ଯାହାକୁ ପଟେଇଵା କଷ୍ଟକର ସେ ବି ମାଣ୍ଡୁ 🥺

•ମାଣ୍ଡିଆ ଵା ଟଙ୍କା ଯାହା ପାଇଁ ଖେଳଘର ସିଏ ବି ମାଣ୍ଡୁ😭

ଗଡ଼ଜାତରେ କଷିତାଳକୁ ମାଣ୍ଡୁ କୁହନ୍ତି 

ଏ ମାଣ୍ଡୁ ଦୃଷ୍ଟିରୁ...

•କଷି ତାଳ ପରି ଯିଏ ଷୋଳ ଵୟସୀ କିଶୋରୀ ଯୁଵତୀ ସିଏ ମାଣ୍ଡୁ 😉

•ବୁଢ଼ୀ ହେଲେ ବି ଯାହାର ମନ ହୃଦୟ କଷିତାଳ ପରି ଅପକ୍ଵ ସିଏ ବି ମାଣ୍ଡୁ 🤐

ପୁଣି ଦକ୍ଷିଣ ଓଡ଼ିଶାର ଗୋଟିଏ ଶବ୍ଦ ମାଣ୍ଡୁ ଵିଷୟରେ ପୂର୍ଣ୍ଣଚନ୍ଦ୍ର ଭାଷାକୋଷରେ କୁହାଯାଇଛି ଯାହାକୁ ଓଡ଼ିଶାର ପ୍ରଥମ ଭାଷାଵିଦ ଗୋପୀନାଥ ନନ୍ଦଶର୍ମା ସଂଗ୍ରହ କରି ଦେଇଥିଲେ । ଏହି ମାଣ୍ଡୁ ଶବ୍ଦର ଅନ୍ୟରୂପ ମାଡ଼ୁ । "କଞ୍ଚା ଆମ୍ବକୁ ଚିରି ଆଚାର ଵା ଅଡ଼ଙ୍ଗା କରିଵା ପାଇଁ ତହିଁ ମଧ୍ୟରେ ଭରତି କରିଵା ମସଲାଗୁଣ୍ଡକୁ ମାଣ୍ଡୁ ଓ ମାଡ଼ୁ କୁହାଯାଏ । ଏ ଅର୍ଥ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଦେଖିଲେ...

•ଯିଏ ମସଲାଗୁଣ୍ଡ ପରି ତିକ୍ତ,କଷାୟ,ମିଷ୍ଟ ଆଦି ନାନାଵିଧ ପ୍ରଣୟ ରସଯୁକ୍ତ ସେ ମାଣ୍ଡୁ 😉

ପୁଣି ଆଗକାଳରେ ଦେଵତାଙ୍କୁ ଆବାହନ କରିଵାକୁ କଟାଯାଉଥିଵା ମଣ୍ଡଳ ଵା ଭୂମିରେ ଅଙ୍କିତ ଚିତ୍ର ଵିଶେଷକୁ ମାଣ୍ଡୁ କୁହାଯାଉଥିଲା ।

ଏ ଅର୍ଥ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଦେଖିଲେ...

•ଯାହାକୁ ପ୍ରେମିକମାନେ ବାଇଗଣ,ଗୁଗୁଚି, ବିଛୁଆତି ଆଦି ବଣରେ ଲୁଚି ପଥର ମାରି କି ବିଲେଇ,କୁକୁର,ଛେଳି ଆଦି ସ୍ଵର ସହିତ ଆଵାହନ କରନ୍ତି ସେ ଦେଵୀ ହେଲେ ମାଣ୍ଡୁ 😂

ଆଗେ ଧର୍ମମାଣ୍ଡୁକୁ ବି ମାଣ୍ଡୁ କୁହାଯାଉଥିଲା । 

ଅଭିଯୁକ୍ତ ଵ୍ୟକ୍ତିକୁ ପରୀକ୍ଷା କରିଵା ପାଇଁ ପୂର୍ଵ କାଳରେ ଵ୍ୟଵହୃତ ଅଗ୍ନିଆଦିଦ୍ୱାରା ପରୀକ୍ଷାକୁ ଧର୍ମ ପରୀକ୍ଷା, ଧର୍ମମାଣ୍ଡୁ ଓ ମାଣ୍ଡୁ କୁହାଯାଉଥିଲା । ଆଗେ ଅଭିଯୁକ୍ତ ଵ୍ୟକ୍ତି ନିଜ ହାତରେ ତାତିଲା ଲୁହା ଧରିଲେ, କିମ୍ବା ନିଆଁ ଉପରେ ଚାଲିଗଲେ କି ବିଷଧର ସର୍ପ ଥିଵା ମାଠିଆ ମଧ୍ୟରେ ହାତ ପୂରାଇ ଦେଲେ, କିଂଵା ଫୁଟିଲା ତେଲରେ ହାତ ବୁଡ଼ାଇ ଦେଲେ ଯେବେ ଉକ୍ତ ବ୍ଯକ୍ତି ଆହତ ହେଉ ନ ଥିଲା, ତେବେ ସେ ନିର୍ଦ୍ଦୋଷ ବୋଲି ପ୍ରତିପାଦିତ ହେଉଥିଲା । ଅଭିଯୁକ୍ତ ଵ୍ୟକ୍ତିର ସେହି ଅଗ୍ନିଦ୍ୱାରା ପରୀକ୍ଷାକୁ ଅଗ୍ନିମାଣ୍ଡୁ, ଉତ୍ତପ୍ତ ତୈଳଦ୍ୱାରା ପରୀକ୍ଷାକୁ ତୈଳମାଣ୍ଡୁ, ତପ୍ତଲୌହଦ୍ୱାରା ପରୀକ୍ଷାକୁ ଲୌହମାଣ୍ଡୁ, ଉତ୍ତପ୍ତ ଜଳଦ୍ୱାରା ପରୀକ୍ଷା ଜଳମାଣ୍ଡୁ, ସର୍ପଦ୍ୱାରା ପରୀକ୍ଷାକୁ ସର୍ପମାଣ୍ଡୁ ବୋଲା ଯାଉଥିଲା । 

ତେଣୁ ଯୋଉ ସୁନ୍ଦରୀ ପ୍ରେମିକା ତା’ପ୍ରେମିକର ଟଙ୍କା ସମୟ ସାରି ପ୍ରାଣ ଖାଇ , ଅଗ୍ନି -ତୈଳ -ଲୌହ -ଜଳ -ଵାୟୁ ଆଦି ଆଦି ସବୁପ୍ରକାରର ପରୀକ୍ଷା ନିରୀକ୍ଷା ପରେ ସେ ପତି ହେଵାକୁ ଯୋଗ୍ୟ କି ନାହିଁ ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରେ ସେ ମାଣ୍ଡୁ 🤣

ସେଥିପାଇଁ ମାଣ୍ଡୁ ନୁହେଁ ଆଣ୍ଡୁପାଣ୍ଡୁ ତା କଥା ବଡ଼ ଗହନ ବାବୁ ,ବୁଝିଵାର ଥିଲେ ବୁଝିଯିବୁ ଅବୁଝା ହେଲେ ମାହାଲ ମାଣ୍ଡା ହେଇ କିନ୍ଦ୍ରି ବୁଲୁଥିବୁ 😂🙏

•Marriage ଓ Wedding ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରଭେଦ•

ପ୍ରଥମତଃ "Marriage" ଓ "Wedding" ଶବ୍ଦଦ୍ଵୟର ଅର୍ଥ ଭିନ୍ନ ।‌ Marriage ହେଉଛି ଆଇନଗତ ଏଵଂ ସାମାଜିକ ଅନୁଷ୍ଠାନ ଯାହା ଵ୍ୟକ୍ତିଗତ ସମ୍ପର୍କ ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଦୁଇ ଜଣ ଵ୍ୟକ୍ତିଙ୍କୁ ଏକ କରେ । ଏହା ଦୁଇ ଜଣଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଏକ ଆନୁଷ୍ଠାନିକ ପ୍ରତିବଦ୍ଧତା, ଯାହା ସାଧାରଣତଃ ଆଇନ ଦ୍ୱାରା ସ୍ୱୀକୃତିପ୍ରାପ୍ତ, ଯାହା ଜୀଵନସାଥୀଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଅଧିକାର ଓ ଦାୟିତ୍ୱ ସୃଷ୍ଟି କରେ । Marriage ହେଉଛି ଏକ ଦୀର୍ଘମିଆଦୀ ପ୍ରତିଶ୍ରୁତି ଯେଉଁଥିରେ ଆଇନଗତ, ଭାବନାତ୍ମକ ଓ ଆର୍ଥିକ ଦିଗ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ । ଏହା ଦୁଇ ଜଣଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଏକ ଭାଗିଦାରୀ ଓ ଅଂଶୀଦାର ଜୀଵନକୁ ସୂଚିତ କରେ । ଅପରପକ୍ଷରେ Wedding ହେଉଛି ସେହି ସମାରୋହ ଓ ଉତ୍ସଵ ଯାହା ଵିଵାହର ଆରମ୍ଭକୁ ଚିହ୍ନିତ କରିଥାଏ । ଏହା ଏକ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ଘଟଣା ଯେଉଁଥିରେ ସାଧାରଣତଃ ରୀତିନୀତି, ପରମ୍ପରା ଏଵଂ ଵୈଵାହିକ କର୍ମକାଣ୍ଡ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ ଯାହା ସଂସ୍କୃତି ଏବଂ ଧର୍ମରେ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ହୋଇଥାଏ । Wedding ହେଉଛି ଦମ୍ପତିଙ୍କ ଵିଵାହ ନିଷ୍ପତ୍ତିର ସର୍ଵସାଧାରଣ ସ୍ୱୀକୃତିର ଉତ୍ସଵ । ଏଥିରେ ଅଧିକାଂଶ ସମୟରେ ପରିଵାର, ବନ୍ଧୁ ଓ ପ୍ରିୟଜନ ଯୋଗ ଦିଅନ୍ତି ଯେଉଁମାନେ ଦମ୍ପତିଙ୍କ ମିଳନକୁ ଦେଖିଵା ଓ ସେମାନଙ୍କୁ ଭଵିଷ୍ୟତର ସୁଖମୟ ଜୀଵନ ଲାଗି ଉପଦେଶ ଓ ଆଶିର୍ଵାଦ ଦେଵା ପାଇଁ ଏକତ୍ରିତ ହୁଅନ୍ତି ।

ପୁଣି Marriage ଓ Wedding ମଧ୍ୟରେ ଶବ୍ଦ ଵ୍ୟୁତ୍ପତ୍ତି ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ପାର୍ଥକ୍ୟ ମଧ୍ୟ ରହିଛି । 

ମଧ୍ୟଯୁଗରେ ଇଂରାଜୀ ଭାଷାରେ ଫ୍ରେଞ୍ଚ୍ ଭାଷାର mariage ଶବ୍ଦଟି ଆସି ପ୍ରଥମେ ପ୍ରଚଳିତ ହୋଇଥିଲା । ଫ୍ରେଞ୍ଚ୍ ଭାଷାର ସେହି mariage ଶବ୍ଦଟି ମଧ୍ୟ Latin marītō (“marry”, verb, literally “give in marriage”), marītus (“lover”, “nuptial”) ଓ mas (“male, masculine, of the male sex”) ସହିତ ସମ୍ବନ୍ଧିତ । ଶବ୍ଦ ଵ୍ୟୁତ୍ପତ୍ତି ଦୃଷ୍ଟିରୁ ଵୈଦିକ ସଂସ୍କୃତ ମର୍ଯ(ଓଟ,ଘୋଡ଼ା,ପ୍ରେମିକ,ପୁରୁଷ,ଯୁଵକ,ଵିଵାହ ଆଶାୟୀ ଯୁଵକ ଓ ମର୍ତ୍ତ୍ୟ) ସହିତ Marriage ଶବ୍ଦର ସଗୋତ୍ରୀୟ ସମ୍ପର୍କ ଅଛି। ଇଂରାଜୀ ଭାଷା ଏକ ଜର୍ମାନିକ ଭାଷା ଏଵଂ ଇଂରେଜମାନେ ଜର୍ମାନିକ ଜାତି । ଵିଵାହ ଅର୍ଥରେ ଜର୍ମାନିକ ଭାଷା ଇଂରାଜୀରେ ଆଗେ ଜର୍ମାନିକ୍ ମୂଳର 

sinsċipe ଶବ୍ଦଟି ଵ୍ୟଵହୃତ ହେଉଥିଲା । ମଧ୍ୟଯୁଗରେ ଫ୍ରେଞ୍ଚ୍ ମୂଳର mariage ଶବ୍ଦଟି କ୍ରମେ Marriage ରୂପେ ଚଳିଵାରୁ ଇଂରାଜୀ ଭାଷା ତାହାର ମୂଳ ସମାର୍ଥକ sinsċipe ଶବ୍ଦ ହରାଇଲା । 

କିନ୍ତୁ wedding ଜର୍ମାନିକ୍ ମୂଳର ଶବ୍ଦ ତେଣୁ ଏହାକୁ ଇଂରାଜୀ ଭାଷାର ମୌଳିକ ଶବ୍ଦ ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଇପାରିଵ । ମଧ୍ୟଯୁଗରେ ଇଂରାଜୀ ଭାଷାରେ ଏହା wedding ଓ weddynge ଇତ୍ୟାଦି ରୂପେ ପ୍ରଚଳିତ ଥିଲା ଏଵଂ ଏହାର ପ୍ରାଚୀନ ଇଂରାଜୀ ରୂପ ଥିଲା weddung (“betrothal, espousal”) । Wedding ଶବ୍ଦର ମୂଳ ପ୍ରାକ୍ ଭାରୋପୀୟ ଧାତୁରୂପ wedʰ- (“to bind, lead”) ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରାଯାଇଛି ଏଵଂ ପାଶ୍ଚାତ୍ୟ ଭାଷାଵିଦମାନଙ୍କ ଅନୁସାରେ ଭାରତୀୟ ଵଧୂ ଓ ଵୋହୂ ଶବ୍ଦ ସହିତ ଏହାର ସଗୋତ୍ରୀୟ ସମ୍ପର୍କ ଅଛି ।